تأملي بر روش‌هاي كمي و كيفي مطالعات فرم-ريخت‌شناسانه شهري (رويكردها و تكنيك‌ها)، مورد مطالعاتي: بافت تاريخي خرم‌آباد

Reflection on Quantitative and Qualitative Methods of Urban Form-Morphological Studies (Approaches and Techniques); Case Study: Historical Texture of Khorramabad

شناخت همه‌جانبه فرم شهري، گام مؤثري در موفقيت براي تدوين برنامه‌ها و طرح‌هاي نوين شهري خواهد بود. ازآنجايي‌كه تحليل فرم- ريخت‌شناسانه شهري ديدگاه جامع‌تري از شهر را براي طرح‌هاي توسعه درون‌زا و برون‌زاي شهري ايجاد مي‌كند، در اين پژوهش هدف بررسي مطالعات صورت‌گرفته در حوزه فرم- ريخت شهري و دسته‌بندي آن‌ها در قالب روش‌هاي كمي وكيفي، همچنين معرفي رويكردها و تكنيك‌هاي آن است. ازاين‌رو با بررسي سير تطور فكري نظريه‌پردازان، با تأكيد بر مباني نظري انديشمندان متأخري چون «مودون، اوليويرا و كروپف»، به ارائه يك دسته‌بندي جامع از مطالعات كمي و كيفي حوزه ريخت‌شناسي شهري پرداخته، رويكردها و تكنيك‌هاي تحليلي هر يك بيان مي‌شود. سپس در چارچوب مفهومي پژوهش بر اساس اين مطالعات، به معرفي عناصر سازنده و تحليل ارتباطات سازنده فرم-ريخت شهري پرداخته مي‌شود. محله درب باباطاهر واقع در هسته تاريخي خرم‌آباد، باوجود چند اثر تاريخي و پتانسيل بالا براي مبدل شدن به قطب گردشگري- تاريخي شهر، با عدم توجه به ارزش‌ها و كيفيت‌هاي كالبدي- فضايي مواجه است. پژوهش برحسب هدف كاربردي است و راهبردهاي دستيابي به اهداف آن، آميخته (كمي و كيفي) است. روش كيفي با مطالعات اكتشافي و تكنيك تحليل محتواي جهت‌دار صورت گرفته است. اين پژوهش با دسته‌بندي رويكردهاي مطالعاتي فرم-ريخت‌شناسانه شهري و ارائه تكنيك‌هاي متناسب با هر رويكرد و تحليل محتواي انديشه‌اي آن، به استخراج ابزار شناختي و روش‌هاي تحليلي پرداخته است. از تكنيك تحليل شبكه شهري (UNA) براي تحليل مورد مطالعاتي بهره گرفته‌شده و با استفاده از پنج تابع «دسترسي، جاذبه، بينابيني، مجاورت و مستقيم‌بودن» در تحليل شبكه‌اي به بررسي فضاي جريان‌ها در محله موردمطالعه پرداخته مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش حاكي اين مطلب است كه مي‌توان به كمك تلفيقي از طراحي تكميلي و توسعه درون‌زا و طراحي انطباقي با حفظ عناصر ريختي و ويژگي‌هاي اصلي بافت، بر مبناي احترام به گذشته ارزشمند فضايي، به تقويت و تثبيت شخصيت فرم محله‌هاي شهري در بافت‌هاي تاريخي دست‌يافت.

Comprehensive recognition of urban form will be an effective step in success of developing new urban plans. Since urban form-morphological analysis provides a more comprehensive view of the city for endogenous and exogenous urban development plans, the present study aims to review the studies on urban form, and classify them in terms of quantitative and qualitative methods, as well as to introduce their approaches and techniques. Therefore, a comprehensive classification of quantitative and qualitative studies on urban morphology, approaches and analysis techniques is presented by examining the intellectual evolution of theorists and emphasizing the theoretical foundations of recent scientists such as Moudon, Olivier, and Kropf. Then, in the conceptual framework of the research, which is developed based on the studies reviewed, the constructive elements are introduced and the constructive urban form-morphology relations are analyzed. Despite some historical monuments and its high potential to become a tourism-historical hub of the city, the Darb-e Babataher Neighborhood, located in the historical core of Khorramabad, faces a lack of attention to its physical-spatial values and qualities. The present study is applied research carried out using the mixed (quantitative and qualitative) method. The qualitative methods applied in the present study are exploratory studies and directed content analysis. This research extracts cognitive tools and analytical methods by classifying the urban form-morphological study approaches, presenting techniques appropriate to each approach and analyzing the content of its ideas. The Urban Network Analysis (UNA) technique is used to analyze the case study and investigate the mobility in it using five «reach, gravity, betweenness, closeness, and straightness» functions in network analysis. Findings indicate that based on respect for the valuable space remained from the past, the character of urban neighborhoods in historical textures can be strengthened and consolidated by combining complementary design, endogenous development, and adaptive design while preserving the morphological elements and the main characteristics of the texture.