بررسي تناقض تبخير از تشت و متغيرهاي اقليمي مؤثر بر آن در نيمه‌غربي و مركز ايران

Investigation of Pan Evaporation paradox and Climatic Parameters Affecting it in Half-West and Center of Iran

تبخير به عنوان يك مؤلفه مهم و يك عامل كنترل‌كننده كليدي در فرايندهاي هيدرولوژيكي عمل مي‌كند. در شرايط گرمايش جهاني، انتظار مي‌رود تقاضاي تبخير از تشت افزايش يابد، اما كاهش در مقادير تبخير اين فرضيه را كه تغيير اقليم سبب افزايش تبخير مي‌شود، را به چالش كشيده است. هدف اين تحقيق بررسي وجود يا عدم‌وجود پديده تناقض تبخير و همچنين تعيين روند تغييرات تبخير و ساير متغير‌هاي اقليمي اثرگذار بر آن مي‌باشد. براي دستيابي به هدف مذكور داده هاي تبخير از تشت در مقياس زماني سالانه در 50 ايستگاه سينوپتيك پهنه غربي و مركز ايران با استفاده از روش‌هاي ناپارامتري من‌كندال و تخمينگر شيب سن مورد ارزيابي و تحليل روند قرار گرفتند. نتايج تحليل روند با آزمون من‌كندال نشان داد كه تبخير از تشت در 10% و 28% از ايستگاهها در سطح معني‌داري 5% داراي روند بترتيب كاهشي و افزايشي بود. همچنين نتايج رونديابي ميانگين دما به عنوان منبع انرزي لازم جهت انجام تبخير نشان داد كه 94% ايستگاه‌ها در سطح معني‌داري 5% داراي روند افزايشي هستند. نتايج نشان داد كه عليرغم افزايش دما در اكثر ايستگاه‌ها، پديده تناقض تبخير در 38% ايستگاه‌ها اتفاق افتاده كه تناقض تبخير در 10% ايستگاه‌ها در سطح معني‌داري 5% بوده است. بطور كلي نتايج نشان داد كه در ايستگاه‌هاي داراي تناقض تبخير معني‌داري در سطح 5% ( داراي شيب تبخير تشت منفي) ، افزايش بيشتر دماي كمينه نسبت به بيشينه، كاهش سرعت باد و ساعت آفتابي عوامل اصلي كنترل‌كننده ميزان تبخير تشت هستند. كاهش تبخير تشت با توجه به اقليم خشك و نيمه خشك ايران در مطالعات منابع آب و هواشناسي بسيار حائز اهميت است. لذا نتايج اين مطالعه براي مديريت بهينه منابع آب دركشور داراي اهميت مي باشد.

Evaporation acts as an important component and a key control factor in land hydrological processes. In the context of global warming, pan evaporation demand is expected to increase, but the decrease in measured pan evaporation has challenged the hypothesis that climate change would increase evaporation. The main purposes of this study were (1) to investigate the existence of the evaporation paradox, (2) to detect the temporal trends of pan evaporation and related climatic variables on an annual time scale. In this study the data of 50 synoptic weather stations in the half-west and center of Iran were used. Non-parametric tests Mann-Kendall and Sen's slope estimator were used to discover trend through time series. Results showed that pan evaporation in 10% and 28% of stations had a significant (p<0.05) decreasing and increasing trend, respectively. But, trend analysis of mean temperature as a source of energy required for evaporation, indicated that 94% of the stations had increasing trend. Despite the increase in temperature in all stations, evaporation paradox has occurred in 36% of stations and only in 10% of stations evaporation paradox was significant at 5% level (p<0.05). Data analysis in stations that had evaporation paradox (with negative pan evaporation trend) indicated that a decrease in wind speed and sunshine duration and more increase in the minimum temperature compared to the maximum temperature, were the main climatic parameters that control the rate of pan evaporation. Pan evaporation decreasing in arid and semiarid areas of Iran is important in climatic studies. Therefore, the results of this study are important for better management of water resources in Iran.