مدل محيط زيستي (اكولوژيك، اجتماعي- اقتصادي) اكوتوريسم جنگل‌هاي هيركاني

The ecotourism environmental model (ecological, socio-economic) for Hyrcanian forests

جنگل‌ها با برخورداري از جاذبه‌هاي طبيعي، ظرفيت بسيار مساعدي را براي جذب گردشگران فراهم مي‌كنند. جلوگيري از تخريب بيشتر جنگل‌ها و كاهش فشار و وابستگي جنگل‌نشينان به درختان جنگلي، مستلزم برنامه‌ريزي تفرجي است كه در پيشبرد فرهنگي، اجتماعي- اقتصادي و حفاظت از منابع طبيعي و رسيدن به توسعه پايدار نقش دارد. در نتيجه، ارزيابي توان اكولوژيك و توان اجتماعي- اقتصادي مناطق جنگلي به‌منظور طراحي مدلي دقيق براي دستيابي به اهداف يادشده ضروري است. هدف پژوهش حاضر، طراحي مدل محيط‌ زيستي اكوتوريسم براي جنگل‌هاي هيركاني است. براي طراحي مدل، مجموعه‌اي از معيارها و زيرمعيارهاي اكولوژيك و اجتماعي- اقتصادي با مرور منابع و استفاده از نظر كارشناسان شناسايي شد و سپس پرسشنامه‌اي براي طبقه‌بندي و اولويت‌بندي معيارها و زيرمعيارها طي دو مرحله در اختيار كارشناسان قرار گرفت. معيارها با استفاده از روش آنتروپي، وزن‌دهي و اولويت‌بندي شدند و طبقه‌بندي زيرمعيارها براساس منطق فازي و تجربۀ كارشناسان صورت گرفت. نتايج نشان داد كه هفت معيار اكولوژيك، هفت معيار اجتماعي-اقتصادي، چهل زيرمعيار اكولوژيك و چهل‌وچهار زيرمعيار اجتماعي- اقتصادي، مجموعه معيارها و زيرمعيارهاي اثرگذار در اكوتوريسم از ديدگاه كارشناسان بوده است. مهم‌ترين معيارهاي اكولوژيك و اجتماعي- اقتصادي مؤثر، به‌ترتيب منابع آبي، پوشش گياهي، جاذبه‌هاي گردشگري و جلوه‌هاي تاريخي و فرهنگي انسان در جنگل و كم‌اهميت‌ترين آنها معيار زمين‌شناسي شناخته شد. بعد از طبقه‌بندي، مدل توان اكولوژيك و مدل توان اجتماعي- اقتصادي براي تفرج متمركز و گسترده نوشته شد. در نهايت با تلفيق مدل‌ها، مدل محيط زيستي اكوتوريسم (تفرج گسترده و متمركز) براي جنگل‌هاي هيركاني به‌دست آمد.

Forest natural attractions provide great potential for attracting tourists. The ecotourism recreational planning is necessary to prevent forest degradation and alleviate the pressure of forest-dweller communities on forest areas. It has a significant role in enhancing the cultural, social, and economic aspects of society as well as the protection of natural resources to achieve sustainable development. To achieve correct planning, it is necessary to assess the ecological capability of forest areas, align with the socio-economic capability to develop an accurate model. This study aimed to design an ecotourism environmental model for Hyrcanian forests located in the north of Iran. To develop the model, a set of ecological and socio-economic criteria along with relevant sub-criteria were identified through the literature review, then a questionnaire was designed to priority the set of criteria and sub-criteria based on the expert’s opinions. The entropy technique has been used to priority criteria, and fuzzy logic approach along with expert experiences applied to classify the sub-criteria. The results showed that 7 ecological criteria, 7 socio-economic criteria, 40 ecological sub-criteria, and 44 socio-economic sub-criteria, were effective on ecotourism based on expert’s opinions. The most important ecological and socio-economic criteria were water resources, vegetation, tourist attractions, and human historical and cultural aspects of forests, respectively, which the geological criteria were the less important criteria amongst others. Thus, the ecotourism environmental model was developed by a combination of the ecological capability model and socio-economic capability model for Hyrcanian forests.