پديد آورندگان :
منصوري، كاوه دانشگاه هنر اصفهان - دانشكده حفاظت و مرمت , پارسي، فرامرز دانشگاه علم و صنعت ايران - دانشكده معماري و شهرسازي , رحيمي كلهرودي، فرشيد دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي
كليدواژه :
مسجدجامع فرومد , تاريخ ساخت , دوره بندي ساختماني , حاميان و صنعتگران , دورۀ سلجوقي و ايلخاني
چكيده فارسي :
مسجدجامع فرومد، از جمله مساجد دوايواني خراسان بزرگ است كه در منطقۀ جوين خراسان و در ميانۀ روستاي تاريخي فرومد قرار دارد. اگرچه تأكيد بر دوره‌هاي متعدد ساخت آن، وجه تشابه گزارش‌هاي موجود در باب بناست، در تاريخ احداث و توسعۀ بنا و معرفي حاميان و صنعتگراني مؤثر بر ساخت بنا، اختلاف‌نظرهاي جدي ديده مي‌شود. آنچه مسلم است وجود دوره‌هاي تغييرات كالبدي در مسجد اوليه و دگرگوني آن در دوره‌هاي متأخر است كه به‌سبب وقوع زمينلرزههاي شديد در منطقه، كه شرح آن‌ها در اسناد مكتوب وجود دارد، تعمير و بازسازي بنا را اجتناب‌ناپذير كرده است. پژوهش حاضر با تأكيد بر اهميت مسجدجامع فرومد و با هدف تدقيق تاريخ احداث بناي اوليه، تحولات ادواري و توسعه‌هاي كالبدي و شناخت افراد مؤثر در احداث بنا، به بررسي ابعاد مختلف آن پرداخته است. راهبرد اصلي پژوهش، بهره‌گيري از رويكرد توصيفي‌تحليلي است و در جهت پاسخ‌گويي به پرسش‌ها، پژوهشگران با تأكيد بر مطالعات ميداني و مستندسازي جامع بنا و انجام مطالعات پي‌گردي، ضمن نمونه‌برداري و مطالعات آزمايشگاهي، اسناد موجود و مكتوبات تاريخي را بررسي و تحليل كرده‌اند. بر مبناي يافته‌هاي پژوهش، اگرچه تزيينات موجود بازگوكنندۀ شيوۀ ايلخاني است، پي‌ريزي بناي اوليه در دورۀ سلجوقي يا پيش از آن صورت گرفته است. بر اساس يافته‌هاي پژوهش، ساختار مسجد اوليه، تك‌ايواني بوده كه در طي زمينلرزههاي تاريخي منطقه، ويران شده است. در دورۀ ايلخاني و با ظهور وزير صاحب‌مقام، علاءالدين محمد فرومدي و توجه وي به زادگاهش، فرومد ارج‌وقربي بيش از گذشته يافت و حاكم‌نشين منطقه شد. علاءالدين در مدت وزارت خود (716ـ736ق)، علاوه بر احداث عمارت شهرستان (كاخ اقامتگاهي)، دارالشفا و دارالكتاب در زادگاه خود، حامي مالي عمليات بازسازي و نوسازي مسجد كهن فرومد شد. بر اساس كتيبه‌اي كه بر فراز محراب منحصربه‌فرد ايوان جنوبي قرار دارد، اقدامات نوسازي زير نظر استاد «علي بن محمد المحمود الجامي الشهرستاني» صورت گرفته است. در طي مداخلات دورۀ ايلخاني، با حفظ بخش‌هاي باقي‌مانده از تخريب ناشي از زمين‌لرزه، ايوان جنوبي بازسازي، و ايوان شمالي براي اولين بار احداث شد. همچنين با شكل‌گيري طاقگان سه‌چشمه‌اي در طرفين غربي و شرقي صحن، ساختار كالبدي بنا تكميل شد و جداره‌هاي بيروني و داخلي با آجركاري قالبي و گچ‌بري‌هاي پركار و ظريف، تزيين شد.
چكيده لاتين :
The Jami Mosque of Faryumad is a two-iwan mosque in Greater Khorasan, which is located in the Jovein district, at the center of the historical village of Faryumad. Although existing studies regarding the building emphasize the existence of multiple periods of construction unanimously, there are various opinions about the date of construction, development of the building, and patrons and artisans involved in the construction It is certain, however, that there were periods of physical modifications of the original mosque and other transformations in later periods due to severe earthquakes in the region.The present study aims to investigate the date of construction of the original mosque, the history of periodic additions and physical developments, and the persons who were involved in the construction of the mosque.The main research strategy is using the descriptive-analytical approach. The researchers performed accurate field studies, comprehensive documentation of the building, follow-up studies, laboratory studies, and reviewed and analyzed existing and historical documents.According to the findings, although existing decorations reflect the Il-khanid style (fourteenth century AH), the original mosque is assumed to have been built in the Seljuk period (twelfth century AH) or earlier. Based on evidence, the original mosque had a single iwan which was destroyed by earthquakes.During the Il-khanid period, with the advent of the powerful minister Ala‘ ad-Din Mohammad Faryumadi and because of his attention to his hometown, the town gained more credibility and reflected the new minister’s glory and power. During his ministry (716-736 AH), in addition to the construction of the Shahrestan mansion (residential palace), a hospital, and a library in his hometown, he became the financial sponsor of the ambitious renovation of the old mosque. According to the inscription at the top of the magnificent mihrab on the south iwan, ‘Ali ibn Mohammad al-Mahmoud al-Jami al-Shahrestani was in charge of the restoration of the mosque.After the damages caused by an earthquake, during the interventions of the Il-khanid period, the south iwan was reconstructed and the north iwan was built for the first time, and the intact parts were preserved. Also, with the formation of the three-bay arches on the west and east sides of the courtyard, the physical structure of the building was completed and the external and internal surfaces of walls were covered with molded brickwork and delicate gypsum decorations.
