تأملي بر امكان عام از ديدگاه زين الدين كشي

A critical study of the concept of general possibility in the philosophy of Zein al-din Kashi

منطق­ دانان متقدم و متأخر همگي در اندراج واژه امكان ذيل بحث قضاياي موجهه در منطق و بحث مواد ثلاث در فلسفه، اتفاق­ نظر دارند؛ اما از­سوي ­ديگر مغايرت هائي در شرح و تفصيل اصطلاح امكان عام نزد منطق دانان ديده مي­ شود. يكي از شاخص ­ترين اختلاف ها، ديدگاه زين الدين كشي است. وي به عنوان يكي از بزرگترين شاگردان فخر رازي، در كتاب خود "حدائق الحقائق"، مدعي است كه فيلسوفان پيش از وي، ازسويي امكان عام را به سلب ضرورت يكي از طرفين وجود و عدم تعريف كرده ­اند، درحاليكه بر سلب ضرورت از جانب مخالف قضيه نيز توافق داشته ­اند. در اين مقاله، تلاش ما بر اين است تا با نگاهي بر آراء حكما و منطق­ دانان درباره اصطلاح امكان، به طور ويژه، تأملي بر امكان عام از ديدگاه زين الدين كشي داشته باشيم و اذعان كنيم كه ادعاي مورد تأمل وي متأثر از تعاريف دوگانه فخر رازي در كتاب "الملخص" و "شرح اشارات" است.

Although there are some differences about how to define or explain the concept of possibility, all ancient and recent logicians consider it as one of the modal operators in logic and philosophy. However, Kashi`s description of the concept is rather different. As a prominent student of Fakhr Razi, in “Hadaiq al-Haqaiq” he claims that other philosophers before him have defined possibility as denying the necessity of truth or falsehood of a proposition, though the consensus was on the denying of the necessity of the negative side. In this paper, by reviewing other philosophers` and logician`s ideas about the concept of possibility, we reflect on Kashi`s definition and claim that in this subject, he was under the influence of Fakhr Razi`s ideas in “al-Molakhas” and “Sharh Isharat”.