تحليل جامعه‌شناختي جايگاه عقل‌گرايي و عاطفه‌گرايي در اسلام

The Sociological Analysis of the Status of Rationalism and Emotionalism in Islam

چيستي و ماهيت مفاهيم عقل و عاطفه و مهم‌تر از آن جايگاه آنها در دين و دينداري همواره مورد توجه متفكران دين و معرفت‌شناسي دين بوده است. به‌طوري‌كه برخي بر نقش عاطفه تأكيد كرده و برخي بر نقش عقل. لذا هدف پژوهش حاضر شناخت جايگاه عقل و عاطفه در دين اسلام است. براين‌اساس براي گردآوري داده‌ها از روش تحليل محتواي كيفي و مطالعۀ كتابخانه‌اي استفاده شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه يكجانبه‌نگري در اين‌باره در دين اسلام وجود ندارد و محتواي متون ديني اسلام بخصوص قرآن، هر دو عقل و عاطفه در ميدان دين‌ورزي حضور دارند. عقل‌گرايي بيشتر با ارائۀ يك بينش هستي‌شناختي در حوزه نظم حاكم بر جهان، عاقبت‌انديشي، اثبات وجود خدا، روابط اجتماعي، قانون‌گذاري و اصولاً سطح كلان امر دينداري بر آن تأكيد شده است. عاطفه‌گرايي نيز برانگيزاننده حالت ذهني محبت و عشق به خالق هستي و همنوعان است و بيشتر در حوزه فردي و روابط شخصي انسان با خالق هستي مطرح است.

The nature and the concept of intellect and emotion and, more importantly, their status in religion and religiosity have always been considered by thinkers of religion and the epistemology of religion. As some have emphasized the role of emotion and some the role of intellect. Using qualitative-analysis and desk-research method, this paper studies the status of rationalism and emotionalism in Islam. The results show that Islam does not have a one-dimensional view on this issue, rather the religious texts of Islam, especially the Holy Quran, have paid special attention to intellect and emotion at the same time. Rationalism has been proposed mostly with an ontological approach in the field of world order, epistemology, proof of the existence of God, social relations, legislation, and basically the macro level of religiosity. Emotionalism also inspires love and affection for the Creator of the universe and fellow human beings and it is often discussed in the personal sphere and personal relations of man with the Creator of the universe.