تحليلي تاريخي بر نقش فرهنگ وقف و كاركرد آن در ساختيابي بازار شهر تبريز با تأكيد بر آراي گيدنز

A Historical Analysis of the Role of Waqf Culture and its Function in Constructing the Market in Tabriz, with Emphasis on Giddens' Views

در ميان نظريه‌هاي جامعه‌شناسي، نظريۀ ساختاربندي گيدنز از ظرفيت مناسبي براي تبيين پديده‌هاي اجتماعي برخوردار است. اين رويكرد تلفيقي در جامعه‌شناسي شامل دو وجه عمدۀ «ساخت» و «عامليت انسان» در تحقق پديده‌هاي اجتماعي است كه گيدنز، با گذر از هريك از آن‌ها، توأمان از الزام‌آور بودن ساخت‌ها و آزاد بودن كامل كنش‌هاي انساني صرف‌نظر كرده و بر بينابين بودن آن‌ها تأكيد مي‌كند. بررسي بازار سنتي و اسلامي تبريز با دارا بودن سابقۀ تاريخي نشان مي‌دهد كه بيشتر فضاهاي اين بازار وقفي بوده و در طول تاريخ، علي‌رغم حفظ فضاها، همچنان كاركرد اين فضاها نيز تداوم داشته است. در اين راستا، پرسش اصلي پژوهش حاضر اين است كه نقش فرهنگ وقف و كاركرد آن چه تأثيري در ساخت‌يابي بازار تبريز داشته است. اين مقاله به روش تفسيري‌‌ـ‌‌تاريخي انجام ‌شده است. جمع‌آوري اطلاعات به شيوۀ كتابخانه‌اي و ميداني بوده و محدودۀ موردمطالعه بازار سنتي شهر تبريز است. نتايج نشان مي‌دهد ساختار (قواعد و منابع وقف) موجب ماندگاري اين فضاها و تداوم عملكردشان شده است. طبق نظريۀ گيدنز، ما نهادها را مي‌سازيم و آن‌ها كنش‌هاي ما را شكل مي‌دهند. در اين خصوص، كنشگران مسلمان با بهره‌گيري از قواعد وقف، كه برگرفته از ارزش‌هاي والاي اسلامي است، فضاهاي بازار تبريز را شكل داده‌اند و سپس همان فضاها كنش‌هاي كنشگران (واقفان) را شكل داده است. بنابراين مي‌توان گفت بازار تبريز تجلي عيني ارزش‌ها و هنجارهاي اسلامي بوده و پديدۀ وقف موجب شكل‌گيري فضاهاي شهري اسلامي و تداوم عملكرد آن‌ها در طول زمان و مكان مي‌شود.

Giddens's structuring theory has the appropriate capacity to explain social phenomena over other theories. Going through each of the structuralist and individualist theories, he neglects both the necessity of rigidity and the complete freedom of human action and emphasizes the equality of each. The main question of this study is that what is the impact of the role of waqf culture and its function on the formation of Tabriz market? This article is based on a historical-interpretive method. The information was collected through library and field studies and the study area is the traditional market of Tabriz. The results show that the beginning of the formation of the Tabriz market dates back to the early centuries of Islam's arrival in Iran. The results also show that Muslim activists have used the "rules and resources of waqf " in times and places to construct the Tabriz market and have been building the Tabriz market over the years. As for the function of the waqf, it can be said that the most important function of the waqf is the reproduction of Islamic values and norms and their continuation over many centuries. Finally, it must be said that Muslim activists are influenced by peripheral constructions, especially Islamic values and norms. an‎d again, the institution is dedicated to their actions.