برتولت برشت در ايران: بازنگري مرگ يزدگرد بهرام بيضايي از منظر فردريك جيمسون

Bertolt Brecht in Iran: Revisiting Death of Yazdgerd by Bahram Beyzaie through the prism of Fredric Jameson

در جستار حاضر تلاش شده است از نگرش هاي اروپامحور به نمايش نامه مرگ يزدگرد (1393) بهرام بيضايي چهره برداشته شود. باري، هدف اين نيست كه بيضايي نويسنده اي با تمايلات كاملا ايراني معرفي گردد و از تاثراتش از ادبيات غرب چشم پوشيده شود. به طور دقيق تر مطلوب اين است كه مرگ يزدگرد درمقابل تياتر روايي برتولت برشت قرار داده و به رويكرد خلاقانه بيضايي در استفاده از مدل برشتي تياتر اشاره شود. در اين ميان، نگاه برشت به تاريخ، مفاهيم تناقض، پروايروسيس و كاسوس به علاوه اعتقادش به امكان ايجاد تغيير و اصلاح حتي در تاريك ترين دوره ها در مركز توجه قرار گرفته و بازتاب آن در نمايش نامه مذكور بيضايي واكاوي شده است. همچنين برخي از تكنيك هاي مشتركي كه بيضايي با تاسي از نمايش خنده آور ايراني موسوم به «تقليد» و برشت براي تحقق مقوله «فاصله گذاري» به كار برده اند، بررسي شده است. در اين پژوهش، نظريات فردريك جيمسون درباره تياتر برشت به كار گفته شده و ديدگاه هاي وي به عنوان روشي براي پرداختن به اين موضوع مورد استفاده نويسندگان قرار گرفته است. نتايج بررسي نشان مي دهد بيضايي درعين حالي كه عميقا وام دار سنت هاي نمايشي اصيل ايراني است، از آن دسته از دستاوردهاي برشت كه براي موقعيت ايراني متناسب است، نيز بهره وافر برده؛ بنابراين مرگ يزدگرد را به اثري چندوجهي تبديل كرده كه علاوه بر مخاطب ايراني، مخاطب غربي نيز مي تواند به واسطه آشنايي اش با تياتر برشتي با آن ارتباط برقرار كند.

The attempt to ‘post-modernize’ Iranian writers sometimes goes so far that the critic, without adequate justification, considers outstanding Iranian works which are rooted in the culture and tradition of this land to originate in and serve the same function and purpose as their Western counterparts. In this research, the authors unravel these Eurocentric interpretations in the case of Bahram Beyzaie’s Death of Yazdgerd. Meanwhile, the goal is not to introduce Beyzaie as an exclusively Iranian playwright and overlook his cosmopolitan bent. More specifically, Beyzaie’s Death of Yazdgerd will be explored in terms of Bertolt Brecht’s epic theater. Thereby, Beyzaie’s twofold accomplishment in tailoring Brecht for the Iranian context and drawing on indigenous traditions of performative arts will be elaborated. Out of the vast body of Brecht’s method, this study focuses on his approach to history and his conviction in the contingency of the status quo and, hence, the possibility for change and reform even at the bleakest moments. The second line of this study concerns the parallel usage of certain techniques by Brecht and Beyzaie to achieve the so-called “distancing effect.” Given the multiple and occasionally incompatible readings put forth regarding Brechtchr('39')s drama, the authors have adopted the holistic approach of Fredric Jameson to the subject matter.