زمينه هاي ظهور فضاهاي تجاري جديد در دوران پهلوي اول مطالعه موردي: شهر قم

Origins of the emergence of new commercial spaces in the first Pahlavi era Case Study: City of Qom

مرور كلي ادبيات پژوهش در تاريخ تحوّل معماري عاميانه ايران، نشان از توجه اندك به آن دارد. در دورة گذار بين سنت و مدرنيته (اواخر قاجار و اوايل پهلوي) برخي مجموعه هاي تجاري در شهرهاي بزرگ ايران پديدار شد كه تا حد زيادي از الگوهاي بازار سنتي و تيمچه هاي آن متمايز بود، اما شباهت مطلقي هم با پاساژهاي مدرن اروپايي نداشت. اين پژوهش با روش تفسيري ـ تاريخي و بر اساس اسناد تعيين گر و زمينه اي، به جستجوي ريشه هاي ظهور اين الگوهاي تجاري ميانه مي پردازد. در اين پژوهش سه الگوي خارجي براي اين مجموعه هاي تجاري شناسايي و نقش آن‌ها مورد بحث قرار گرفته شده است كه عبارتند از بدستانهاي عثماني، پاساژهاي روسي قرن نوزدهم و پاساژهاي پاريسي. در كنار اين الگوها، پنج عامل زمينه اي در درون جامعه ايراني در تاريخ مورد بحث، مورد واكاوي واقع شده است كه نقش عمليات تخريبي خيابان كشي هاي رضاخان، تقابل وي با بازاريان، نقش فرنگ رفته ها، نقش تكنيك هاي ساختماني جديد و الگوهاي سنتي در اين مورد، مطالعه شده است و ميزان اثر هركدام ارزيابي و در مورد نمونه هاي قم، مستندسازي شده است. نتايج بررسي‌هاي انجام شده (شهر قم) نمايانگر تعامل پاياپاي و بدون مغلوب شدن فرهنگ خودي با فرهنگ بيگانه و نمونه اي از تعامل مناسب مردمي با الگوي وارداتي است كه بنظر، موفق‌تر از تلاش‌هاي رسمي معماران براي حفظ هويت بومي در معماري در دهه‌هاي بعد بوده است. اين الگوي تغيير و نقش عوامل زمينه‌اي در آن مي‌تواند راهگشاي سياست‌هاي فرهنگي معماري در آينده باشد.

The history of popular architecture of Iran has rarely been a subject of academic inquiry. During transitional period of modernity (from late Qajar dynasty to the early Pahlavi era) some small commercial complexes emerged in larger cities of Iran that were largely distinct from traditional elements of Bazaars specially Tymchehs, but they were not completely copied from European examples. Here through interpretative-historical research method and based upon original documents and contextual reasoning, the roots of emerging of such mediatory commercial architectural patterns are studied. Three foreign patterns are discussed as model for these commercial examples: Badestens of Ottomans, Russian passages and Parisian arcades. Other than some internal factors are also analyzed and amongst them are demolition of houses for new street, conflicts of Reza Shah with bazaar merchants, the role of travelers to the West, the impact of new architectural technologies and the extension of traditional architectural patterns. The effectiveness of every factor is studied and documented for the examples of the city of Qom.