بررسي انديشه تقديرگرايي در تاريخ بيهقي

An Analysis of the Idea of Destinyism in Tarikh-i Bayhaqi

يكي از مسائلي كه در مكاتب گوناگون در تاريخ‌نگاري اسلامي مورد توجه مورخان مختلف قرار گرفته و سعي شده تا وقايع مختلف براساس آن تفسير شود، مسئله تقديرگرايي است. اين پژوهش مي‌كوشد با روش توصيفي ـ تحليلي، به اين پرسش پاسخ دهد كه انديشۀ تقديرگرايي در كتاب تاريخ بيهقي چگونه بوده‌ است؟ نتايج بررسي از يك طرف حاكي از آن است كه بيهقي در تاريخ‌نگاري خويش به‌رغم به‌كارگيري روش علمي و گاه خردورزي، علاوه بر اينكه به نوعي، دچار دوگانگي و تناقض در سطح ظاهري تاريخ‌نگاري خويش شده، عملاً نيز با نفي ارادۀ انسان، تقدير الهي را در پيدايش و شكل‌گيري حوادث، مهم‌ترين عامل معرفي مي‌كند؛ كه اين انديشه به‌ويژه در پيوند با مسائل سياسي در تاريخ‌نگاري وي، بازتاب خاصي پيدا مي‌كند. از سوي ديگر، نتايج بررسي نشان مي‌دهد، عوامل مختلفي در بازتاب انديشه تقديرگرايي بيهقي نقش داشته‌اند.

One of the issues that has been considered by different historians in different schools of Islamic historiography and has been the focus of analysis of different events is the issue of destinyism. Using a descriptive-analytical method, this paper seeks to answer the question of what is the position of the idea of destinyism in Tarikh-i Bayhaqi. The results show that despite the fact that Bayhaqi has followed the scientific and sometimes rational method in his historiography, but because of superficiality, he practically denies the human will and introduces divine destiny as the most important factor in the emergence and formation of events. This idea is especially reflected in his historiography in relation to political issues. The findings also show that various factors have played a role in the formation of the idea of destinyism in Tarikh-i Bayhaqi.