بازنمايي نقش هاي جنسيتي در كتاب هاي تاريخ دانشگاهي ايران دوره ميانه بر مبناي رويكرد تحليل گفتمان وندايك

Representations of Gender Roles in University Textbooks on Iranian Medieval History based on Van Dijk’s Discourse Analysis

ايدئولوژي­ ها نظام ­هاي باورهاي بنيادين يك گروه و اعضايش هستند كه با ايده­ هاي اجتماعي و سياسي سر و كار دارند و به سلسله مراتب اجتماعي و مناسبات قدرت معنا مي‌دهد و صورت‌بندي‌هاي نابرابر اجتماعي فرهنگي مانند جنسيت را طبيعي كرده و حقيقي مي‌سازند. رويكردهاي تحليل گفتمان، متن را عرصه تجلي ايدئولوژي پنهان در زبان در نظر مي‌گيرند كه طبق رويكرد وندايك در راهبرد ايدئولوژيكي فاصله، نويسندگان با تاكيد بر نكات مثبت «ما»، ويژگي­ هاي مثبت «آن­ها» را به حاشيه مي­ رانند. روايت گذشته در متون آموزشي تاريخ نيز مجالي براي بازنمايي اين برساخته‌هاي ايدئولوژيك است كه در شيوه‌هاي روايت و گزارش و بيان واقعيت گذشته خود را پنهان مي‌كند. مساله مقاله حاضر آشكارسازي چنين راهبردهايي در بازنمايي نقش‌هاي جنسيتي در كتاب‌هاي دانشگاهي تاريخ ايران در دوره ميانه از سامانيان تا قراخانيان در انتشارات سازمان سمت و ترجمه تاريخ ايران كمبريج است. به­ منظور آشكار ساختن تفاوت­ هاي احتمالي در نگاه نويسندگان ايراني و خارجي به نقش زنان در تاريخ ايران دوره ميانه، چهار كتاب درسي بومي و دو كتاب مرجع غير بومي مرتبط به‌عنوان پيكره داده ­ها به­ صورت كمي، كيفي و تطبيقي مورد بررسي قرار گرفته است. در اين تحقيق مشخص شد با توجه به اين­كه نويسندگان كتاب­ هاي تاريخ بومي و غيربومي مورد مطالعه قرار گرفته، از جنس مذكر هستند و ايدئولوژي هاي معاصر، نابرابري جنسيتي در تاريخ را بديهي و طبيعي تلقي مي‌كند، از مردان به‌عنوان گروه «ما» و از زنان به­ عنوان گروه «آن­ ها» ياد شده ­است.

Ideology is the essential belief of a group with special political, social and religious opinions. This study follows Van Dijk’s discourse analysis approach which introduces the distancing strategy to explain the ways in which writers promote the positive characteristics of “us” by marginalizing the positive characteristics of “them”. Historical accounts in educational textbooks are, likewise, a place for the representation of such ideological constructs which are hidden in the accounts and narratives of the realities of the past. The present paper studies Persian and translated history textbooks (on the Samanid, Ghaznavid, Saljuqid, and Qarakhanid periods) in which the gender differences between men as “us” and women as “them” can be detected. The findings of the paper indicate that, firstly, both Iranian and foreign authors have mentioned few names of or roles for women, and, secondly, both groups of writers only emphasize the role of women in connection to marriage, and, thus, ignore the important part women played in Iranian history. This biased representation of women in history textbooks, which, ultimately, favours men, affects the students’ perception of gender roles.