خداي درياها- اسفنج‌ها: توكسين‌ها و متابوليت‌هاي ثانويه

مقدمه: اسفنج‌ها طيف وسيعي از توكسين ها و متابوليت‌هاي ثانويه را توليد مي نمايند. زهر بسيار كشنده برخي از آن‌ها شامل قوي ترين توكسين هاي شناخته شده در طبيعت بوده و حاوي مخلوط‌هاي پيچيده‌اي از تركيبات زيست‌فعال با ساختارهاي مختلف شيميايي هستند. از اهداف اين مطالعه مروري نظام‌مند، بررسي توكسينولوژي اسفنج‌‌هاي دريايي و مطالعه توكسين ها و تركيبات زيست فعال و مكانيسم هاي عمل آن‌ها مي‌باشد. مواد و روش‌ها: به منظور يافتن مطالعات زهرشناسي اسفنج‌‌هاي دريايي و تركيبات زيست فعال آن‌ها، در اوريل 2021، ابتدا واژه هاي كليدي توكسينولوژي، توكسين، متابوليت ثانويه، آلكالوئيد، پپتيد، ترپن‌، آروماتيك، استروئيد و لاكتون ‌ به‌صورت مجزا به همراه واژه اسفنج يا پوريفرا در پايگاه هاي داده گوگل اسكالر و PubMed، در بازه زماني 2017 تا 2021 جستجو گرديدند. از مجموع 211 مقاله، پس از بررسي هاي اوليه بر اساس اهداف مطالعه، تعداد 184 مقاله انتخاب شدند. جستجوي واژه پوريفرا و اين تركيبات، نتيجه‌اي در بر نداشت. با توجه به محدود بودن مطالعات اختصاصي مربوط به توكسين ها در اسفنج در جستجوي اوليه، با جستجوي مجدد كليد واژه‌هاي اسفنج و توكسين در بازه زماني بين سال‌هاي 1980 تا 2021، در پايگاه هاي داده PubMed، سايفايندر (پايگاه داده براي بررسي تركيبات شيميايي) و پايگاه اطلاعاتي مارين ليت (تحقيقات تركيبات طبيعي دريايي)، پس از حذف مقالات مشترك، در مجموع، 27 مقاله مرتبط ديگر، انتخاب و همراه با ساير مقالات انتخابي مورد بررسي قرار گرفتند. يافته‌ها: برخي توكسين‌ها و تركيبات اصلي اسفنج هاي دريايي مختلف شامل گروه هاي مختلف شيميايي نظير اوكادائيك اسيد؛ مشتقات‌ترپني نظير آگلازين ها، اوكسوفاسيوسپونجيا، ديزيويلوزين‌ها و هيپوسپونلاچين ها؛ پپتيدي نظير پلي‌تئوناميدها، سوريتسيدين، اسكلريتودرمين ها؛ گروه‌هاي بسيار مختلف آلكالوئيدي شامل الكالوئيدهاي گوانيديني نظير مونانكوسيدين ها، ميكالين‌ها، كرامبسيدين ها، اونگويكولين ها، نتامين ها، زارزيسين، هاچيجودين ها؛ آلكالوئيدهاي آكريديني نظير آمفيمدين ها؛ آلكالوئيدهاي برومينه و بروموتيروزيني نظيرآپليزانين ها؛ مشتقات بنزونافتريديني نظير آپتامين ها؛ مشتقات ايميدازولي نظير ناآميدين‌ها؛ مشتقات ايندولي نظير فاسكاپليسين ها، دراگماسيدين‌ها و تاپسنتين ها؛ آلكالوئيدهاي پيپريديني نظير ساراين ها، مادانجامين ها، هاليكلوناسيكلامين‌ها و آرنوسكلرين‌ها؛ آلكالوئيدهاي پيريميديني چون لانسوئيك اسيد، هيرتينادين و واريولين ها؛ آلكالوئيدهاي پيريديني نظير آمفيميدوزيدها و پيرينادين ها؛ آلكالوئيدهاي پيرولي و پيرولوايمينوكينوليني همچون ماكالووامين، ديسكورهابدين ها، تسيتسيكامامين ها و باتزلين ها؛ تركيبات پيرولي نظير هيمنيالدسين ها و نيز آلكالوئيدهاي كينوليني چون آراگواسپونجين ها رنيرامايسين ها، رنيرول و ليهويدين؛ تركيبات استروئيدي چون پلانكينامين ها؛ لاكتون‌هايي نظير توركتاندرول ها، پالائول ها، كوشيكاميدها، پتروساسپونگيوليدها، لاترونكولين‌ها و ديگر تركيبات با ساختارها و اثرات بيولوژيك منحصر بفرد مي باشند. نتيجه‌گيري: تنوع بسيار زيادي در توكسين ها و ملكول‌هاي فعال زيستي در گونه‌هاي مختلف اسفنج هاي دريايي وجود دارد كه طيف گسترده‌اي از فعاليت هاي فارماكولوژيكي و بيولوژيك شگفت‌انگيزي را ارائه مي‌دهند.