روح سرگردان، بازخواني روايت شهيد مطهري از مليت ايراني

شهيد مطهري در كتاب خدمات متقابل ايران و اسلام به مقوله اسلام و مسأله مليت پرداخته و با تبيين جدايي‌ناپذيري دين اسلام از هويت ايراني، رويكرد ايدئولوژيكِ رژيم سلطنتي از مليت ايراني را مردود دانسته است. اما اين روايت خود در اسارت نوعي ايدئولوژيِ جهان‌وطني اسلامي درآمده بود كه بيش از يك‌سده در جهان اسلام رواج داشت. در نتيجه، به علت آنكه هدف اصلي وي در اين اثر، ابطال ملي‌گرايي سلطنتي بوده است، موضوع تبيين مليت و جنبه‌هاي ايجابي آن در اين اثر دوره ناتمام مانده است. مقاله حاضر، اين روايت ناتمام از مليت ايراني را در دو سطح؛ مباني نظري و نتايج عملي بررسي كرده است. در سطح مباني نظري، نارسايي‌هاي انديشه اتحاد اسلام را بررسي و نشان داده است كه در جهان اسلام، اين انديشه با نفي نظام دولت‌هاي ملي درصدد احياء خلافت بوده و با شكست احياء خلافت اسلامي، در عمل مقهور نظام دولت‌هاي ملي شده است؛ چنان‌كه در سطح عملي نيز نظام آموزشي، سياسي و حقوقي كشور را با چالش‌هاي جدّي مواجه كرده و نتيجه مي‌گيرد كه نفي مفهوم دولت ملي و عدم ارائه تفسير روشني از رابطه دولت ملي با ملت توحيدي، روح ملي ميان دو كالبد ملي و جهاني سرگردان شده است.