نفي انتساب عجايب الدنيا به ابوالمؤيد بلخي بر اساس شواهد تاريخي و متني

پژوهشگران دربارهٔ كتاب عجايب الدنيا دو نظر دارند، عده‌اي آن را بازنويسي كتاب عجايب بر و بحر از ابوالمؤيد بلخي مي‌دانند و عده‌اي ديگر آن را كتابي مستقل مي‌دانند كه يكي از منابعش كتابي از ابوالمؤيد بلخي بوده است. باتوجه‌به اطلاعاتي كه در صدر و مقدمهٔ سه نسخهٔ بازمانده از متن آمده، سبك نوشتاري متن، اطلاعاتي كه در تاريخ سيستان دربارهٔ ابوالمؤيد آمده، و نيز آنچه نويسندهٔ عجايب الدنيا در ميان حكايات از خودش گفته، و درنهايت حكايات مشابهي كه در اين كتاب و گرشاسپ‌نامه آمده است، نشان داده شده كه اين كتاب بازنويسي كتاب ابوالمؤيد نيست، بلكه عجايب الدنيا كتابي مستقل است و فقط يكي از منابع مؤلف آن، ابن‌محدث تبريزي، كتابي از ابوالمؤيد، به اقرب احتمال كتاب گرشاسپ، بوده است و همان‌طور كه مؤلف از ابوالمؤيد نقل كرده از ديگراني چون نجيب همداني هم با ساختاري يكسان مطالبي را نقل كرده است. مي‌توان احتمال داد كه چون در طول زمان خطبهٔ نسخه از بين رفته، توضيحاتي كه مؤلف در ابتداي اولين حكايت باقي‌مانده از متن دربارهٔ ابومطيع بلخي داده بوده، به‌اشتباه خطبهٔ كتاب فرض شده و بعدا به دليل نقل مطالبي از ابوالمؤيد در عجايب الدنيا و نيز شهرت او، كتاب به ابوالمؤيد بلخي منسوب شده است. ذكر نام «ابوالمؤيد ابومطيع بلخي» در يكي از نسخ شاهدي بر اين ماجراست. دلايلي كه ديگر پژوهشگران در انتساب اثر به ابوالمؤيد ذكر كرده‌اند، همگي ضعف‌هايي دارند و كافي نيستند.