رشد و افول شهر سيرجان در سده‌هاي مياني اسلامي برپايه شواهد تاريخي و باستان‌شناسي؛ نقش حكومت‌ها، اقتصاد و محيط

The Development and Decline of Sirjan during the Middle Islamic Era; the Role of the Governments, Economic and Environmental Factors

سيرجان يكي از ولايات بزرگ كرمان بود و از سده‌ي 6ق در قلعه‌سنگ گسترش يافت. اما در سده‌ي 9ق به‌تدريج متروك شد. پرسش اين است كه چه متغيرهايي بر رشد و افول سيرجان در سده‌هاي مياني اسلامي اثر گذاشته‌اند؟ داده‌هاي اين تحقيق حاصل بررسي منابع تاريخي و كاوش باستان‌شناختي در قلعه‌سنگ است و پژوهش به شيوه‌ي تحليلي صورت گرفته است. بر پايه‌ي نتايج، احتمالاً ترك شهر اوليه‌ي سيرجان پيامد هجوم غُزها بود و اقدامات ملوك شبانكاره در اواخر سده‌ي 6ق باعث انتقال آن به قلعه‌سنگ شد. موقعيت سيرجان در شاهراه‌هاي جنوبي به‌عنوان يك «شهر مياني»، مواد معدني و منابع زيستي مناسب سبب توسعه‌ي آن به‌ويژه در سايه‌ي حكومت‌هاي مقتدر قراختائيان و آل‌مظفر شد. همچنين، شاخصه‌هاي «مكان، امنيت و راهبرد حاكمان»، سيرجان را به يك مركز اقتصادي تبديل كرد. اما اختلافاتِ به وجود آمده در اواخر دوره‌ي آل‌مظفر، حمله‌ي تيمور و سلطان حسين بايقرا افول و ترك آن را در پي داشت.

Sirjan was one of the great provinces of Kerman and expanded in Qala-Sang from the sixth century AH. However, during the ninth century it gradually abandoned. The question is what variables have influenced the growth and decline of Sirjan in the middle Islamic centuries? The data are the result of historical sources and archaeological excavations in the Qala-Sang and the analytical research has done. According to the results, leaving the early city of Sirjan was probably due to a consequence of the invasion of the Oguzs, and the actions of the Shabankareh kings in the late sixth century led to its transfer to the Qala-Sang. Sirjan's position on the southern highways as a “middle city”, with suitable minerals and biological resources, led to its development, especially in the shadow of the powerful governments of the Qarakhtais and Muzaffarids. In addition, the characteristics of “location, security and strategy of the rulers” made Sirjan an economic center. However, the late Muzaffarids dispute, the invasion of Timur and Sultan Hosayn Bayqara, led to its decline and abandonment.