رويكرد جامعه‌شناختيِ تصوّف در پژوهش‌هاي شرق‌شناسان با تكيه بر خانقاه‌پژوهي آنان

The Sociological Approach to Sufism in Orientalists’ Researchs Based on Their Khanqah Studies

به سبب حضور مستمر نگرش عرفاني در ضمير فردي و اجتماعي ايرانيان، در جريان شناسي رويدادهاي فرهنگي ايران، بايد همواره ماهيت و كاركردهاي مكتب تصوف تحليل شود. شرق شناسان در بررسي و تحليل تصوف ايراني اسلامي، از مطالعات تطبيقي، رويكردها و متدولوژي هاي تحقيقي متنوعي بهره برده اند. تصوف پژوهي، از منظر اجتماع و توده ها، بخش مهمي از تحقيقات شرق شناسان را در بر مي گيرد. جستار حاضر با استفاده از روش توصيفي تحليلي و با بهره گيري از منابع كتابخانه اي، در پي واكاوي رويكرد جامعه شناختي در پژوهش هاي عرفاني مستشرقان است؛ به گونه اي كه كوشيده است از رهگذر اين كاوش انتقادي، چگونگي تلايم و تباين تصوف و اجتماع در تحقيقات آنان آشكار شود. نظام شيخوخيت، آزادي مذاهب و چيستي و چگونگي سماع، در خانقاه پژوهي شرق شناسان برجسته است. با غوررسي در تحقيقات آنان، «پيوند تصوف و فتوت» آشكار مي گردد. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان مي دهد كه غالب شرق شناسان، تصوف توده گراي خانقاهي و گرايش عامه مردم به تصوف را به سبب برابري اجتماعي طبقات ارج مي نهند و از ديگرسو، گرايش مشايخ را به قدرت نقد كرده اند. در نگاه آنان، هرچند بن مايه هاي فتوت صوفيانه، اساس محبوبيت اجتماعي تصوف را شكل داده است؛ مع ذلك، نخبه سالاري عرفان در دوره ي نخستين تصوف، به سبب دوري از طريقت زدگي، نتايج موثرتري داشته است.

Due to the constant presence of mystical attitude in the individual and social conscience of Iranians, in the flowology of Iranian cultural events, the nature and functions of the school of Sufism must always analyzed. Orientalists in the study and analysis of Iranian-Islamic Sufism have used various comparative studies, approaches and research methodologies. Mysticism, from the perspective of society and the masses, is an important part of Orientalist research. Using descriptive-analytical method and using library resources; the present paper seeks to analyze the sociological approach in the mystical researches of Orientalists. Through this critical exploration, this article has tried to reveal thee compatibility and divergence of Sufism and society in their research. The system of Sheikhdom, the freedom of religions, and the essence of Sama are prominent in the Orientalists’ Khanqah studies. A careful examination of their research reveals the “connection between Sufism and Fotovvat”. The results of this study show that the majority of orientalists value the Khanqah mass-oriented Sufism and the general tendency of people to Sufism due to the social equality of the classes, and on the other hand, have criticized the tendency of the Mashayekhs to the power. In their view, although the foundations of Sufism Fotovvat have formed the basis of Sufismchr('39')s social popularity; nevertheless, due to its avoidance of indulgence in Sufism, the elitism of mysticism in the first period of Sufism had results that were more effective.