مروري بر عوامل و الگوهاي تخريب در سنگ‌هاي رسوبي كربناته به‌كار‌رفته در محوطه‌هاي باز تاريخي و فرهنگي

Review on Decay Factors and Decay Patterns of Carbonate Sedimentary Stones in Historic and Cultural Open-Air Sites

محوطه‌هاي بازِ تاريخي ساخته‌شده از سنگ در ايران، در مقايسه با ديگر آثار، تعداد محدودي هستند؛ اما اين آثار باقي‌مانده ارزش و قدمت بسيار دارند و نكات پژوهش‌نشدۀ بي‌شماري در آنها وجود دارد. از آنجا كه بيشتر اين محوطه‌هاي سنگي در ايران قدمتي حدوداً دوهزارساله دارد، مدت زيادي در معرض عوامل آسيب‌رسان قرار گرفته‌ است. اطلاعاتي در زمينۀ انواع عوامل آسيب‌رسان و الگوهاي تخريبي آنها به‌شكل پراكنده در مقالات و كتب وجود دارد كه عموماً به زبان انگليسي هستند و دسترسي به آنها نيز براي كارشناسان حوزۀ حفاظت و مرمت آثار تاريخي دشوار است. در اين پژوهش تلاش شده است با جمع‌آوري هدفمند اطلاعات حاصل از تحقيقاتي كه تاكنون بر سنگ‌هاي محوطه‌هاي باز انجام شده، اقدام مؤثري در راستاي روشن‌ساختن همۀ جنبه‌هاي تخريب در سنگ‌هاي رسوبي كربناته صورت گيرد كه بخش بزرگي از محوطه‌هاي باز ايران را تشكيل داده‌اند. به اين ‌ترتيب با استفاده از منابع كتابخانه‌اي به معرفي عوامل آسيب‌رسان محيطي و الگوهاي تخريبي رايج در محوطه‌ها با شرايط اقليمي و صنعتي مشابه پرداخته مي‌شود. مطالعات نشان داده است برخلاف تصور عموم، «عوامل محيطي» تنها فاكتورهاي تخريب در سنگ‌هاي رسوبي نيستند؛ بلكه خواص فيزيكي و شيميايي ذاتي (دروني) سنگ نيز در امر تخريب بسيار تأثيرگذار است. از بين عوامل تخريبي شيميايي و فيزيكي، عوامل شيميايي مخرب به‌دليل اينكه به انحلال و يا تغيير ماهيت سنگ منجر مي‌شوند، اهميت بيشتري دارند.

The number of historical open-air sites built of stone are relatively limited in comparison to the other historical sites in Iran, but these sites include great significance in terms of value, history and their undiscovered aspects. Since these stone open-air sites are generally about two thousand years old, they have been exposed to decay factors for a long time. Many information and data on the types of decay factors and their patterns are scattered in the articles and books generally available in English access to which is limited for experts in the field of conservation and restoration. This study attempted, through purposeful data from research on the open-air sites and monuments, to effectively address all aspects of the deterioration of carbonate sedimentary stones which constitute the majority of Iran’s sites. In this way, using library references, environmental factors and common decay patterns in similar climate and industrial conditions are discussed. It has become clear from studies that, contrary to the impression, “environmental factors” are not only the factors in the deterioration of sedimentary stones, but also the physical and chemical properties of the stone (Intrinsic problems) are very important in the term of decay. Among the chemical and physical decay factors, chemical factors in deterioration are more important because they lead to the dissolution or alteration of the nature of the stone.