بازكاوي و مقايسه جايگاه عادت در تربيت از ديدگاه مرتضي مطهري و امانوئل كانت

Investigating and Comparing the Role of Habit in Education from Morteza Motahari's and Immanuel Kant's Viewpoints

اين جستار در پي بررسي رابطه عادت با تربيت از ديدگاه مرتضي مطهري (1298−1358ه.ش) و امانوئل كانت[1] (1724−1804م)، فيلسوف آلماني است تا از اين رهگذر معلوم شود: تربيت چگونه تعريف ميشود؛ عادت چه تعريفي دارد و چه نسبتي ميان عادت و تربيت حاكم است. در اين پژوهش بنيادي−تاريخي كه به روش توصيفي−تحليلي انجام شده است، براي بازشكافت ديدگاه مطهري و كانت درباره عادت و نسبت آن با تربيت، به گردآوري اطلاعات لازم و تحليل آنها پرداخته شد و برپايه يافتههاي موجود معلوم شد كه: الف) مطهري درمجموع با ايجاد عادات در متربي موافق است و حتي عادت را يكي از روشهاي تربيتي ميداند؛ ب) وي براي تبيين ديدگاه برگزيده خود در اقدامي ابتكاري، عادت را به فعلي (تكرار تأثير و فعل/ مثبت) و انفعالي (تكرار تأثر و انفعال/ منفي) تقسيم كرده است؛ 3) بنا بر قول مشهور، كانت عادت را براي تربيت، زيانبار خوانده است؛ ج) به نظر نگارنده، كانت بيآنكه عنوان كند يا حتي متوجه باشد، از عادت چنان ياد كرده است كه گويي به تقسيم عادت به فعلي و انفعالي باور دارد و اولي را بخشي از تربيت و دومي را مخالف آن ميداند؛ د) بنابراين و به ادعاي بيسابقۀ اين مقاله، نگرش مطهري و كانت نسبت به عادت و تربيت (با چشم‌پوشي از جزئيات)، بسيار به هم نزديك و بلكه يكي است.

This research tries to examine the relationship between habit and education from Morteza Motahari's (1919-1979) and Immanuel Kant's (1724-1804, German philosopher) viewpoints so that it can be understood how to define education, what habit means, and what relationship there is between habit and education. This fundamental-historical research applied a descriptive-analytical methodology gathered the data and analyzed them in order to investigate Motahari's and Kant's viewpoints about habit and its relationship with education. According to the findings, a) in general, Motahari agrees with creating habits in learners and even he believes that habit is one way of educational ways; b) in an innovative action to explain his preferred viewpoint, he divides habits into active (the repetition of effect and action/positive) and passive (the repetition of being affected and passivity/negative); c) it is known that Kant believes that habit is harmful for education; d) without mentioning or even realizing it, Kant considers habit as if he believes in dividing habits into active and passive, and considers the first one as a part of education and the second as opposed to it; e) as a result and according to the unprecedented claim of this research, Motahari's and Kant's viewpoints about habit and education (regardless of details) are very close and even the same.