تعيين نقش كاربري اراضي و خاك بر آستانۀ توپوگرافي توسعۀ خندق‌ها در استان بوشهر

Effect of topographic threshold conditions for gully head development in different use (Case study: Boushehr province)

فرسايش خندقي در مناطق مختلف جهان به ويژه مناطق خشك و نيمه ­خشك مسئول و علت تخريب اراضي و خاك مي ­باشد. ايجادخندق­ ها واكنشي است به تغيير شرايط ژئومورفولوژي محيط كه تحت دامنۀ وسيعي از شرايط محيط با آستانه­ هاي مختلف ارتباط دارد. رابطۀ مساحت-شيب (S=aA-b) به عنوان آستانۀ ­ژئومرفيك پيش ­بيني فرسايش خندقي بسيار مورد استفاده قرار مي­ گيرد. هدف از اين پژوهش تعيين نقش كاربري اراضي بر شرايط آستانۀ فعاليت خندق­ ها به منظور ارائۀ مدل كاربري پيش ­بيني فعاليت آن­ها است. تعداد140خندق در حوزۀ آبخيز دره كره انتخاب و پس از برداشت­هاي ميداني و تهيۀ پايگاه داده در GIS رابطۀ آستانه ­اي در كاربري­ هاي اراضي مختلف به دست آورده شد. نتايج نشان داد كه مقدار توان (b) رابطۀ 233 /0- تا205/0- است و براي كاربري كشاورزي رابطۀ مذكور برابر باS=5.74A-0.205 و براي كاربري مرتعي برابر با S=10.65A-0.233 است. در اين دو معادله توان­ها به هم نزديك ولي ضريب آستانه متفاوت است. مقادير توان مبين اين است كه فرآيندهاي مربوط به رواناب و كنش ناشي از هرزاب مسئول توسعۀ خندق ­ها است. به طوري­كه با افزايش مساحت و رواناب ناشي از آن افزايش مي­يابد و رخ داد خندق ­ها در شيب كمتري قابل اتفاق خواهد بود. همچنين كم­تر بودن مقدار آستانه در كاربري اراضي كشاورزي مبين اين است كه با تغيير كاربري رخ داد خندق­ ها با مقدار دو برابر بيشتر اتفاق خواهد افتاد. اين مسئله از يك­سو به افزايش رواناب در اراضي كشاورزي و از سوي ديگر كاهش مقاومت خاك ناشي از عمليات خاك ورزي و كاهش پوشش ناشي از دورۀ آيش و باير ماندن اين اراضي در برخي سال­ها مي­ باشد. در نهايت بر اساس رابطۀ آستانه ­اي اراضي حساس به فرسايش خندق تعيين و مورد ارزيابي قرار گرفت.

Creating a gully is a reaction to the geomorphologic conditions, this type of erosion extends over a wide range of environments, and the threshold of topography is related to the slope and drainage level and Controls the position and expansion of gullies in different uses. The slop-area equation as a relationship between the slope and the upstream area of the watershed in any area will in part help predict gully erosion. The above relationship has been influenced by several factors including environmental conditions (climate, lithology, soil type), the type of land use, and the type of effective mechanisms for the creation and expansion of the gully (surface flow, sub-surface flow, dissolation, and piping), and the type of method used for extraction of slope - area is located. an‎d this is the simplest formula used by two parameters to predict gully erosion. The results show that the value of the relationship between -0.233 and -0.205 was obtained. The equation for agricultural use was equal to Y = 5.7426X-0.205and for the pasture use equal to Y = 10.653X-0.233. In this equation, the power can be close but the coefficient of the equation is different. Gully erosion of the whole hinterland (farmland, agriculture) is expanding. The threshold of topography indicates a negative relationship between land area and slop in different kind of agricultural and rangeland. By reducing the slope, more area is needed for the development and expansion of the gully, and most of the gully is due to surface runoff.