انتخاب چارچوب تحليل نظام يكپارچۀ اجتماعي - اكولوژيك كشاورزان بهره‌بردار از منابع آب زيرزميني يك آبخوان: كاربست مدل تصميم‌گيري كوپراس

Selecting a Framework for Analyzing the Integrated Socio-Ecological System of Farmers Exploiting the Groundwater Resources of an Aquifer: Applying COPRAS Decision Model

سياستگذاري­ هاي حفاظت از منابع طبيعي در رويكرد مديريت سنتي، بر سازگارسازي نظام اكولوژيك با اهداف افزايش توليد و رشد اقتصادي متمركز گرديده ­اند كه موجب افزايش تخريب منابع طبيعي شده ­اند. بهره ­گيري پايدار از منابع طبيعي، در گرو شناخت وابستگي­ هاي متقابل و دروني نظام­ هاي اجتماعي و اكولوژيكي و ظرفيت آن­ها براي تأمين خدمات مورد نياز مي­باشد. بنابراين، نياز به بازانديشي و تغيير به رويكرد مديريت سيستمي نظام اجتماعي – اكولوژيك مي ­باشد كه به نقش ذينفعان مختلف در طرح­ ريزي و اجراي اهداف و برنامه­ هاي حفاظت منابع طبيعي تأكيد مي­كند تا از اين طريق علاوه بر حفظ منافع انساني، زمينۀ حفاظت پايدار منابع طبيعي نيز فراهم شود. از اين رو، اين مقاله بر آن است كه با اتخاذ رويكرد نظام اجتماعي- اكولوژيك، به بررسي و تحليل واقع­ بينانه­ از تعاملات كشاورزان با سيستم منابع مشترك آب زيرزميني يك آبخوان، بپردازد. قدم اول، انتخاب بهترين چارچوب تحليل نظام ­اجتماعي – اكولوژيك (SES) از ميان چارچوب­ هاي متعدد تحليل SES در مطالعات تجربي مختلف است. بنابراين، هدف اين تحقيق انتخاب بهترين چارچوب تحليل SES به منظور بررسي و تحليل ابعاد انساني در سازگاري با سيستم منابع مشترك آب ­زيرزميني يك آبخوان بود. جامعۀ آماري پژوهش، مشتمل بر متخصصان و اعضاي هيأت علمي داراي تجربه و تخصص در زمينۀ نظام هاي اجتماعي – اكولوژيك (SES) بود كه به طور هدفمند 11 نفر انتخاب شدند. ابزار پژوهش پرسشنامه­اي در دو بخش مقايسات زوجي معيارهاي تصميم­ گيري و تعيين اهميت چارچوب هاي تحليل SES بر اساس هر يك از معيارهاي مورد مطالعه بود. براي تجزيه و تحليل اطلاعات از تكنيك كوپراس (ارزيابي تناسب جامع گزينه ­ها) استفاده شد. نتايج نشان داد كه از ميان معيارهاي تصميم ­گيري شامل معيار قابليت شناسايي عامل ناپايداركننده سيستم، ميزان پي‍‍چيدگي مؤلفه­ هاي نظري، برابري توجه به دو نظام انسان و محيط زيست، توانايي پيش بيني آينده بر مبناي روابط فعلي، قابليت عملياتي شدن براي مديريت منابع مشترك، عينيت ­پذيري در شرايط محلي (قابليت شبيه­سازي) و شناسايي تصميم­گيران كليدي، معيار قابليت شناسايي عامل ناپايداركنندۀ سيستم با وزن نسبي 0/217 داراي ارجحيت بيشتري از ساير معيارهاي مورد مطالعه است. به علاوه، چارچوب نظام اجتماعي – اكولوژيك استروم (SESF) از نگاه صاحبنظران به عنوان بهترين چارچوب تحليل ابعاد انساني در سازگاري با سيستم هيدرولوژيكي يك آبخوان در ميان چارچوب­ هاي موجود است. اين چارچوب مي­تواند در جهت شناخت، پيش ­بيني و مدلسازي كمّي تعاملات ميان فعاليت ­هاي انساني با منابع آب­ زيرزميني و اتخاذ استراتژي­ هاي مديريتي كارآمد با هدف پايداري منابع آب زيرزميني يك آبخوان به­ كار رود.

sustainable exploitation of natural resources depends on recognizing the interdependencies, internal social and ecological systems and their capacity to provide the required services. Therefore, there is a need to rethink and change the approach to systemic management of the social-ecological system, which emphasizes the role of various stakeholders in planning and implementing natural resource conservation goals and programs, so that preserving human interests, in addition, sustainable natural resource conservation also be provided. Different frameworks for analyzing social-ecological systems (SES) have been employed in empirical studies. This study was aimed to select the most related frameworks for analyzing social-ecological systems (SES) to investigate and analyze the human dimension in consistency with groundwater as a common-pool resource system in aquifer. The study population consisted of experts and faculty members with experience and expertise in the field of social-ecological systems (SES) which selected 11 cases by purposive sampling technique. Research tool was a questionnaire consisting of two parts: pairwise comparisons of decision criteria and determining the relative importance of Frameworks for analyzing social-ecological systems (SES) based on each of the studied criteria. COPRAS (Complex Proportional Assessment of alternatives) technique was used to analyze the data. The results of this study indicate that, among the decision criteria, capability to detect unsustainable making factor of the system with a relative weighting 0.217 has highest-priority than the other criteria studied. Furthermore, the Social-Ecological System framework (SESF) is the most related framework for analyzing the human dimension in adapting to the hydrological system of aquifer.