انتشار معنايي: بازنمون معنايي انتشارات علمي مبتني بر مجموعه هستي‌نگاري‌هاي اسپار

هدف: بررسي كاربرد فناوري‌هاي وب معنايي در مدل‌سازي و بازنمون معنايي انتشارات علمي (مانند مقالات، كتاب‌ها، پايان‌نامه‌ها و ...) كه با عنوان «انتشار معنايي» شناخته مي‌شود. روش: پژوهش، توصيفي و به‌روش اسنادي انجام شده است. «هستي‌نگاري‌هاي اسپار» (مجموعه هستي‌نگاري‌هاي ايجاد‌شده براي انتشار و ارجاع‌دهي معنايي) براي توصيف همه جنبه‌هاي عرصه نشر طراحي شده‌اند. براي انجام پژوهش، وب‌سايت‌ مربوط به هريك از هستي‌نگاري‌هاي اسپار و برخي منابع مرتبط ديگر مورد بررسي قرار گرفت. يافته‌ها: هستي‌نگاري‌هاي اسپار، مجموعه‌اي از هستي‌نگاري‌هاي مكمل يكديگرند كه امكان توصيف اطلاعات كتابشناختي انواع منابع و اجزاي مختلف آن‌ها، انواع استنادات و ارجاعات كتابشناختي منابع علمي، مراحل گردش كاري نشر (مانند نقش‌هاي عامل‌هاي مشاركت‌كننده در فرآيند نشر، انواع همكاري‌هاي علمي، وضعيت‌هاي مختلف مدرك، و ...)، و همچنين سنجه‌ها و داده‌هاي آماري منابع كتابشناختي (مانند ضريب‌تأثير، شاخص هيرش و ...) را در قالب جملات فراداده‌اي ماشين‌خوان در زبان آر.دي.اف فراهم مي‌كنند. مجموعه هستي‌نگاري‌هاي اسپار در چهارگروه قابل دسته‌بندي است: هستي‌نگاري‌هاي مربوط به توصيف اطلاعات كتابشناختي انواع منابع و بخش‌هاي آن‌ها (DoCO، DataCite، FaBiO، DEO، و FRBRDL)، هستي‌نگاري‌هاي مربوط به توصيف استنادات منابع علمي (BiRO، CiTO و C4O)، هستي‌نگاري‌هاي مربوط به توصيف گردش كاري نشر (PSO، PRO، SCoRO، PWO، FRAPO و FR)، و هستي‌نگاري‌هاي مربوط به توصيف سنجه‌ها و داده‌هاي آماري منابع كتابشناختي (BiDO و FiveStars). نتيجه‌گيري: تحولات چشمگير بحث انتشار معنايي در زمينه تغيير شيوه انتشار و به‌اشتراك‌گذاري داده‌هاي پژوهشي، ارتقاي قابليت جستجو، امكان تعامل بيشتر با كاربران، ايجاد رابط‌هاي هوشمند و استنتاج‌گرهاي وب معنايي و ...، ضرورت توجه بيشتر به اين عرصه را از سوي مراكز كتابشناختي و مؤسسات علمي و پژوهشي آشكار مي‌سازد. استفاده از زبان‌هاي وب معنايي مانند «آر.دي.اف.»، «آر.دي.اف.اس.»، «اُ.دبليو.ال.» و «اسپاركل» براي كمك به تجزيه و تحليل، پردازش، و تفسير آسان‌تر داده‌هاي علمي، مي‌تواند سبب افزايش رؤيت‌پذيري، كشف پيوندهاي ناشناخته بين آثار، يافتن پژوهش‌هاي مرتبط، و ... شود. هستي‌نگاري‌هاي اسپار ضمن ايجاد ساختار براي اطلاعات مرتبط با انتشارات علمي، امكان توصيف و بازنمون معنايي ابعاد مختلف نشر را فراهم مي‌كنند. ارتباط بحث انتشار معنايي با مطالعات علم‌سنجي، مديريت داده‌هاي پژوهشي، ارزيابي و رتبه‌بندي نشريات، فرآيند داوري مقالات و ... افق‌هاي جديدي را در پژوهش‌هاي رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسي مي‌گشايد و تحقق اين امر با تكيه بر فناوري‌هاي وب معنايي مي‌تواند راهگشاي برخي از چالش‌ها و مشكلات كنوني باشد. فقدان توجه به مبحث انتشار معنايي در پژوهش‌هاي داخلي و همچنين نبود پژوهش‌هايي كه هستي‌نگاري‌هاي اسپار را براي مدل‌سازي و بازنمون معنايي انتشارات علمي در زبان فارسي استفاده كنند، ضرورت توجه و تمركز بيشتر به اين عرصه را مي‌طلبد.