فناوري‌هاي نوين و آينده‌نگري چرخه نشر كتاب در ايران

هدف: آينده‌انديشي تأثير نفوذ و گسترش فناوري‌هاي نوين در چرخه نشر كتاب در جامعه ايران هدف اين پژوهش است. در اين بررسي چگونگي آمادگي ذي‌نفعان نشر براي رويارويي با تحولات حاصل از اين فناوري‌ها توجه شده است. روش: از روش‌هاي آميخته و تركيبي استفاده شد. نخست روندهاي جهاني فناوري‌هاي نوين با تكيه بر روش تحليل اسنادي و پويش محيطي بررسي و تحليل شد، در مرحله دوم با استفاده از روش پنل خبرگان و روش ذهن‌انگيزي با مشاركت ۲۰ نفر از افراد ذي‌نفع در چرخه نشر كتاب عوامل تأثيرگذار بر آينده چرخه نشر كتاب مشخص و اولويت‌گذاري شد، سپس روش تحليلِ تأثيرِ متقابل عوامل براي بررسي هم‌زمان ميزان تأثيرگذاري و تأثيرپذيري عوامل شكل‌دهنده به آينده چرخه نشر كتاب در ايران مطابق نظر ذي‌نفعان و صاحب‌نظران به‌كار گرفته شد و در گام آخر از روش سناريوپردازي براي تدوين آينده‌هاي بديل پيش روي چرخه نشر كتاب استفاده شد. رويكرد اصلي اعتباربخشي و راستي‌آزمايي نتايج حاصل از اين مطالعه آينده‌پژوهي مبتني بر مشاركت‌پذيري حين عمل ذي‌نفعان بود؛ بدين ترتيب كه از افراد ذي‌نفع درخواست شد تا بر پايه دانش و تجارب زيسته خود وضعيت‌هاي محتمل آينده را صورت‌بندي كنند. پيش‌فرض پژوهش آن بود كه  از حيث تاريخي ميان روند توسعه فناوري و چرخه نشر كتاب در ايران همبستگي مثبت شكل گرفته است و به ميزان پيشرفت در فناوري شاهد پيشرفت در چرخه نشر و كتاب‌خواني در كشور بوده‌‌ايم. يافته‌ها: پس از احصاي نقش عوامل شكل‌دهنده به آينده چرخه نشر كتاب در ايران در سايه گسترش فناوري‌هاي نوين با تكيه بر كاربست روش‌هاي گفته‌شده پنج سناريو پيش روي چرخه نشر كتاب عرضه شد و سپس اين سناريوها بر پايه دو عاملي كه به زعم خبرگان و ذي‌نفعان شركت‌كننده در اين پژوهش هم‌زمان بيشترين تأثيرگذاري و تأثيرپذيري را داشتند صورت‌بندي شدند. عامل نخست «انگاره فناوري» در دوگانه‌اي از فن‌‌هراسي و فن‌دوستي است به شكلي كه عده‌اي فناوري را عامل گشايش و دستيابي به موقعيت بهتر و عده‌اي فناوري را عامل انسداد و تحميل موقعيت‌هاي نامطلوب مي‌دانند و عامل دوم «مداخله دولت» در دوگانه‌اي از نقش حداقلي دولت و نقش حداكثري دولت در چرخه نشر كتاب است. نتيجه‌گيري: در اين مقاله از منظر آينده‌پژوهي و با تكيه بر مشاركت ذي‌نفعان چرخه نشر كتاب شامل: توليد‌كنندگان، عرضه‌كنندگان و مصرف‌كنندگان كتاب و همچنين با توجه به نقش نهادهاي سياستگذار و بالادستي وضعيت‌هاي محتمل تصويرپردازي شد. با توجه به تحليل سناريوهاي پنج‌گانه و نقش عوامل كليدي ذكر‌شده براساس منطق آينده‌پژوهي براي برون‌رفت از وضعيت كنوني چرخه نشر كتاب به سوي وضعيت مطلوب توصيه‌هاي مرتبط با عناصر كليدي چرخه نشر كتاب ارائه شده است تا ضمن مشخص‌كردن نقش ذي‌نفعان كليدي در هر يك از حلقه‌هاي چرخه نشر كتاب چگونگي برهم‌كنش و تأثيرگذاري اثربخش آنها براي خلق آينده مطلوب نيز مشخص شود.