تطور توحيد ذاتي در فلسفه اسلامي و عرفان نظري با رويكرد تحليلي - تطبيقي

The Evolution of Intrinsic Monotheism in Islamic philosophy and Theoretical Mysticism with an Analytical-Comparative Approach

پايه و اساس همه اصول و فروع آموزه هاي ديني اصل توحيد است. در مورد حقيقت توحيد آراء متعددي بيان شده است. پژوهش حاضر با رويكرد تحليلي - تطبيقي در صدد دست يابي به فهم صحيح مساله توحيد با همه مراتب آن در عالم هستي است. از اين رو اولا و بالذات به تحليل توحيد ذاتي در فلسفه اسلامي اعم از مشايي و صدرايي و عرفان نظري و تطبيق آنها با يكديگر، و ثانيا به تبيين توحيد صفاتي و افعالي پرداخته شده است. از نتايج اين پژوهش آن است كه واقعيت و حقيقت يك چيز است و تفاوت فلسفه و عرفان، در فهم واقعيت هستي است. در فلسفه اسلامي، اعم از مشايي و صدرايي، إسناد وجود به ماسوي الله را حقيقي دانسته و معتقد به توحيد واجب الوجود در راس سلسله علل و وجود بوده و اينكه خداوند در عين بساطت، داراي همه كمالات وجودي به نحو اعلي و اتم است. در تبيين توحيد افعالي، فلسفه مشايي راه كار عليت طولي، و فلسفه صدرايي، معد بودن موجودات را مطرح مي نمايند؛ اما عرفا معتقد به توحيد موجود هستند و اينكه موجود حقيقي يك چيز بوده و آن ذات حق تبارك وتعالي است، ضمن اينكه إسناد هستي به ساير اشياء مجاز است و آنچه فلاسفه، توحيد مي‌نامند، تعيني از تعينات آن حقيقتي است كه موضوع عرفان نظري است. همه اشياء، مظاهر اسماء و صفات حق بوده و فاعليت آنها در واقع مرآت و شيون فاعليت خداي سبحان است.

The basis of all principles and sub-principles of religious teachings is the principle of monotheism. Numerous opinions have been expressed about the truth of monotheism. The present study with an analytical-comparative approach seeks to achieve a correct understanding of the issue of monotheism in all its levels. Therefore, firstly and in essence, the analysis of intrinsic monotheism in Islamic philosophy, including Mashaei and Sadraei, and theoretical mysticism and their comparison with each other, and secondly and consequently, the unity of attributes and actions has been explained. One of the results of this research is that reality and truth are one thing and the difference between philosophy and mysticism is in understanding the reality of existence. In Islamic philosophy, both Mashaei and Sadraei, consider the attribution of existence to God other than God and believe in the obligatory monotheism at the top. It is a series of causes and existence and that God, at the same time, has all the existential perfections in a supreme and atomic way. But mystics believe in the monotheism of existence and that the real being is one thing and that is the essence of the blessed and transcendent right and the attribution of existence to other objects is allowed and what philosophers call monotheism is a determination of the definition of that truth which is the subject of theoretical mysticism.