نگرشي بر تحولات و سنت‌هاي فرهنگي دورۀ نوسنگي جديد در دشت ملاير (بر اساس يافته‌هاي كاوش تپۀ پُشت فرودگاه)

An Attitude to the Common Cultural Developments of the Late Neolithic Period of Malayer Plain: Excavation at Tappeh Posht-e Forodgah

كرانۀ شرقي زاگرس‌مركزي، به‌ويژه دشت ملاير، از مهم‌ترين مناطق در تحولات دورۀ نوسنگي جديد به‌شمار مي‌آيد. تا پيش از پژوهش حاضر، مطالعات نظام‌مند باستان‌شناختي در مورد دورۀ نوسنگي اين حوزه انجام نشده بود. نوسنگي جديد دشت ملاير، نيمۀ دوم هزارۀ ششم قبل‌ازميلاد را دربر مي‌گيرد كه به‌دليل تغييرات در نقش و رنگ سفال با دوره‌هاي پيشين و سپسين، متفاوت است. از شاخص‌ترين گونه‌ها و سنت‌هاي سفالي اين دوره، سفال گونۀ منقوشِ هندسي سراب است. اين نوع سنت سفالي، در پس‌كرانه‌هاي شرقي زاگرس‌مركزي و دشت‌ ملاير نيز شناسايي شده است. از آنجايي‌كه تاكنون مطالعات هدفمند در اين حوزۀ فرهنگي انجام نشده، اطلاعات ما از جوامع نوسنگي اين حوزه بسيار محدود است. پژوهش حاضر، با روش تاريخي-تحليلي و براساس آثار مكشوف از كارگاه I و II كاوش تپۀ «پشت فرودگاه» براي نخستين‌بار به ‌مطالعۀ حضور جوامع نوسنگي جديد در دشت ملاير مي‌پردازد. اين جستار، با طرح مسئلۀ ماهيت فرهنگ‌هاي رايج نوسنگي جديد دشت ملاير و چگونگي تأسّي و ‌كُنشِ‌ از سنت‌هاي فرهنگي رايجِ ادوار نوسنگي جديد زاگرس‌مركزي برآمده تا با توجه به تحليل لايه‌نگاشتي مراحل استقراري شكل‌گرفته در تپۀ پشت فرودگاه، بتوان به چشم‌انداز دقيق و كامل‌تري از توالي گاهنگاري نوسنگي در كرانه‌هاي شرقي زاگرس‌مركزي و دشت ملاير با محوريت تحولات نوسنگي جديد دست‌يافت. با كاوش و مطالعۀ هدفمند در تپۀ پشت فرودگاه برخي از ابهامات نوسنگي جديد دشت ملاير زدوده شد و سنت‌هاي مختلف از نوسنگي جديد زاگرس‌مركزي در دشت ملاير نمايان گرديد كه علاوه‌بر تأييد حضور سفال‌هاي منقوش خطي و هندسي مشبك رايج در سياه‌بيد، سه‌گابي و سراب جديد؛ سنت‌هاي رايج سفالي در تپۀ قلاگپ و گوران نيز شناسايي شد كه ضمن متأثر بودن از نواحي غربي در كرمانشاه، نشان از تأسّي و حضور فرهنگ‌هاي رايجِ نوسنگي جديد لرستان در دشت ملاير است. درنهايت، برآيند پژوهش نشان مي‌دهد كه دورۀ نوسنگي جديد در دشت ملاير در تعامل با فرهنگ‌هاي نوسنگي جديد زاگرس‌مركزي، شكل‌گرفته است.

The eastern side of Central Zagros is one of the most important areas in the Neolithic development, which has remained unknown in terms of its common cultural tradition as requires more in detail studies. Among these unknowns, “Malayer Plain” is associated with the effects of the “Late Neolithic” period Traditions. In terms of role and color, this is a part of the 6th Millennium B.C., which due to the evolution of Pottery-making can be distinguished from the earlier periods. One of the most important pottery traditions is Sarab-Style, which is a pivot point to the recognition of the Late Neolithic of Central Zagros. This type of pottery has been identified along the eastern boundaries of Central Zagros on Malayer plain. This cultural region is considered as a blind spot of Neolithic studies due to the lack of question-oriented studies. The present research is based on the of Trench I & II excavation of the Tappeh Posht-e Forodgah studying the presence of Late Neolithic tradition on the Malayer plain, answering the question: What are the common Neolithic cultures of the Malayer Plain and by which common Late Neolithic cultural traditions of the Central Zagros has affected? In order to analyze the stratigraphy of the settlements formed at the Tappeh Posht-e Forodgah, a complete view of the Neolithic sequence on the eastern boundaries of Central Zagros, an excavation of the Posht-e Forodgah Site was carried out. How that two traditions of pottery or domestic or non-domestic potteries were common in this region simultanously; Eventually, the impact of the Late Neolithic period and common cultural traditions of Kermanshah plain (Segabi, Syahbid and Sarab) and Lurestan (Qelagap) on the Malayer Plain have been attested.