تحليل تطبيقي چيستي و كاركردانگاره در شئون مختلف حيات انساني از منظر متون ديني و ميراث فلاسفۀ مسلمان

شناخت نفس از اهمّ معارفي است كه آموزه‌هاي وحياني و عقلاني بر نقش اساسي آن تأكيد دارند. احساس، گفتار، رفتار و موضع‌گيري انسان مبتني بر عللي مي‌باشد كه يكي از عوامل بسيار مهم و ناديده گرفته شدۀ آن، «انگاره» است كه قلمرو تأثير آن، تمام ابعاد زندگي بشري را دربرمي‌گيرد. از آنجا كه مديريت انگاره، فرع بر شناخت آن مي‌باشد، اين جستار با روش تحليل گزاره‌اي و سيستمي، «ماهيت و كاركرد» انگاره را در افكار و اعمال آدمي بررسي مي‌كند. مسئلۀ تحقيق به‌طور مستقيم در دو علم فلسفه و روان‌شناسي ريشه داشته و محقق مي‌كوشد با رويكرد فلسفي و وجودشناختي، چيستي انگاره و نقش آن در فلسفه اسلامي و متون ديني را توضيح دهد. انگاره، صورت ذهني قدرتمند و داراي تأثير ناخودآگاه است كه مي‌تواند به تدريج برجسته شده، جانشين موضوع واقعي شود و به سبب تغيير نگرش، چارچوب كلّي افكار و تعامل در مورد آن موضوع را تعيين كند و از طريق منطق رجحان، در تصميم‌گيري شخص، تأثير گذارد. ماهيت و كاركرد انگاره ميان حكماي مسلمان و به شكل متعالي در ديدگاه ملاصدرا تحت عنوان «قوّۀ خيال» به نحوي دقيق‌تر تبيين مي‌شود. در تعاليم آسماني اسلام نيز نقش انگاره با تعبير «ظنّ» مورد تأكيد قرار گرفته و به اصلاح آن توجه شده است. هدف پژوهش پيش‌رو، شناخت صحيح انگاره در پرتو آموزه‌هاي وحياني و عقلاني است تا از طريق توجه به آن، زمينه‌هاي لازم براي كنترل و اصلاح انگاره در ابعاد مختلف زندگي فراهم گردد و با كاستن از عواقبِ عدم التفات به اين بُعد پنهان، گامي مهم در مسير معرفت نفس و نيل به حيات طيّبه، برداشته شود.