فروكاهشِ تلازم به علّيت؛ نزاعي در سنت فلسفه اسلامي

آيا رابطه تلازمي ميان دو شيء رابطه اي اصيل است يا اينكه اين رابطه به رابطه يا روابط ديگري فروكاسته مي شود؟ اگر پاسخ مثبت است، آنگاه، رابطه تلازمي ميان دو شيء به چه رابطه (روابط) متافيزيكي ديگري فروكاسته مي شود؟ از نظر فيلسوفان مسلمان پاسخ پرسش اول مثبت است. اما آنها در پاسخ به پرسش دوم به دو دسته تقسيم شده و هر دسته نظريه اي جداگانه ارائه داده است. اين نظريات را «نظريه علّي» و «نظريه علّي – تضايفي» ناميده ام. بر اساس نظريه اول، رابطه تلازمي ميان دو شيء فقط به رابطه علّي ميان آنها فروكاسته مي شود. اما در مقابل، طرفداران نظريه علّي – تضايفي متضايفان را مثال نقضي بر نظريه علّي تلقي نموده و از اين رو، بر اين باورند كه رابطه تلازمي ميان دو شيء يا به رابطه علّي و يا به رابطه تضايفي ميان آنها فروكاسته مي شود. در اين مقاله سعي خواهم كرد به اين موارد بپردازم: تصوير اين نزاع، ارائه اشكال مخالفان نظريه علّي، بررسي موفقيت پاسخ مدافعان نظريه علّي به اين اشكال، معرفي چند مثال نقضي كه در ادبيات بحث وجود ندارد، ارائه پيشنهادهايي براي برون رفت طرفداران نظريه علّي از اشكال مثال هاي نقض. روش تحقيق در اين مقاله به شيوه توصيفي – تحليلي با تكيه بر تحليلي منطقي خواهد بود.