خويشتن‌آفريني و عافيت‌سوزي: مقايسه‌ي دو مفهوم «آيروني» و «رندي» در رورتي و حافظ

آيروني يكي از مضامين محوري انديشه‌ي ريچارد رورتي است. اين مفهوم سابقه‌اي ديرپا در تاريخ فلسفه دارد؛ نخستين بار در دوران يونان باستان براي توصيف روش تجاهُل‌گرايانه‌ي سقراطي به‌كار گرفته شد و مورد توجّه انديشمندان بزرگي همچون سورن كيركگور قرار داشت. از سويي ديگر مفهوم رندي نيز تاريخي طولاني و پُرپيچ و خَم در زبان فارسي دارد. اين مفهوم به‌طور خاص جايگاهي كانوني در شعر حافظ دارد و اهمّيت آن تا جايي است كه «رندي» را منسجم‌ترين آموزه‌ي انديشه‌ي حافظ پنداشته‌اند. هدف اصلي از انجام پژوهش پيشِ‌رو، فراهم آوردن امكاني است براي مقايسه‌ي دو مفهوم رندي و آيروني در منظومه‌ي فكري دو انديش‌مند برجسته، كه در دو بستر متفاوت فرهنگي زيسته و باليده‌اند.. چنين مقايسه‌اي گرچه در نظر اوّل نامأنوس، نامُمكن و يا دستِ‌كم همراه با دشواري مي‌نُمايد امّا علي‌رغم تفاوت‌هاي فرهنگيزباني حافظ و رورتي، مشابهت‌هاي بسياري ميان دو مفهوم پيشِ چشم خواننده قرار مي‌دهد. آيرونيست رورتي همچون رند حافظ شخصيتي است پرسشگر و استقلال‌طلب كه نگاهي آميخته به‌ترديد دارد. رند و آيرونيست افرادي آزاد و بازيگوش‌اند و خلّاقانه در انديشه‌ي ارائه‌ي بديلند. از سويي، ظرفيت‌هاي زبان شاعرانه به حافظ اين امكان را مي‌دهد تا رند را شخصيتي معرّفي كند كه بي‌پروا وارونه‌گويي مي‌كند امّا تلاش آيرونيست رورتي معطوف به تمهيد واژگاني كم‌تناقض است كه جهاني نو بيافريند.