تحليل انتقادي ديدگاه دكتر شريعتي دربارۀ تقابل اسلام ايدئولوژيك و اسلام فرهنگي

مسئلۀ عقب‌ماندگي و پيشرفت جوامع اسلامي از جمله مسائل مهمي است كه ذهن بسياري از انديشمندان مسلمان را به خود مشغول نموده و هر كدام از منظري تلاش نموده‌اند ضمن بررسي عوامل عقب‌ماندگي، راهي براي برون رفت از اين مشكل بيابند. اين نوشتار درصدد است با روش تحليلي، انتقادي، ديدگاه دكتر شريعتي در مورد اين مسئله را مورد واكاوي قرار دهد. شريعتي، عقب‌ماندگي و پيشرفت جوامع اسلامي را به دو نوع اسلام، يا به تعبير ديگر دو نوع قرائت از اسلام گره مي‌زند. از نظر او، اسلام فرهنگي عامل اصلي عقب‌ماندگي و در مقابل اسلام ايدئولوژيك، عامل پيشرفت مسلمانان در گذشته، اكنون و آينده بوده و مي‌باشد. تمركز بر تربيت عالم و مجتهد، گذشته‌گرايي، رويكرد محفافظه‌كارانه و سكولاريسم از ويژگي‌هاي اسلام فرهنگي است كه موجب انحطاط و عقب‌ماندگي مي‌شود. در مقابل، روشنفكر و مجاهد ساختن، رويكرد انقلابي، نگاه به آينده و اعتقاد به جدايي‌ناپذيري دين از سياست از شاخصه‌هاي اسلام ايدئولوژيك است، به همين دليل موجب پيشرفت جوامع اسلامي مي‌گردد. نگارنده معتقد است علاوه بر نقدهايي كه بر نوع قرائت ايدئولوژيك شريعتي از دين وارد است، اصل اين دوگانه سازي و ايجاد تقابل بين اسلام ايدئولوژيك و اسلام فرهنگي و ارتباطي كه وي بين اين دو نوع اسلام با پيشرفت و انحطاط برقرار مي‌نمايد نيز محل تأمل و نقد است.