تأملي جامعه‌شناختي بر چرايي گذار از «حاكم شرع مقتدر» به «قاضي ديوان‌سالار» در ايران پس از انقلاب

در مطالعات مرسوم حقوق كيفري دگرگوني‌هايي كه در قلمروي نمادها و مفاهيم مرتبط با مجازات به وقوع مي‌پيوندد، اغلب نتيجه تحولات فني علمي و توسعه مطالعات جرمشناختيكيفرشناختي دانسته مي‌شوند. اين يك زاويه‌ي نگاه در مورد تحولاتي است كه نظام كيفري در گذر زمان به خود مي‌بيند. اما، همچنان زواياي ديگري از تحليل وجود دارند كه در قالب نگرشي نظام‌وار بر پيوندهاي عميق ميان خرده‌نظام كيفر و ساير پديدارهاي اجتماعي تأكيد مي‌كنند كه در آن، پديدار كيفر در چارچوب ساختار نظام اجتماعي و نيز به واسطه‌ي پيوندهايش با خرده‌نظام‌هاي ديگر شناخته مي‌شود. بر اين اساس، تحولاتي كه در قلمروي خرده‌نظام كيفري رخ مي‌دهد مي‌تواند انعكاسي از تحولات صورت‌گرفته در بطن ساير خردهنظام‌ها باشد.با تكيه بر چارچوب ادراكي پيش‌گفته مي‌توان از چرايي يك دگرگوني قابل تأمل در قلمروي خرده‌نظام مجازات در ايران پس از انقلاب رمزگشايي كرد: جابه‌جايي «حاكم شرع مقتدر» با «قاضي محدود شده در قالب قواعد متعدد». اين دگرگوني بزرگ در حوزه حقوق كيفري، بيانگر تحولاتي عميق‌تر در ساختار نظام اجتماعي و به ويژه، ساختار قدرت در ايران پس از انقلاب است. پژوهش حاضر تلاش مي‌كند تا با تكيه بر ملاحظات جامعه‌شناسي كيفر، چرايي اين دگرگوني قابل تأمل را كالبدشكافي كند.كليدواژه‌ها: حاكم شرع مقتدر، قاضي ديوان‌سالار، نزاع گفتماني قدرت، تحولات ساختاري قدرت، ديوان‌سالاري اداري.