ارزيابي و پهنه‌بندي ريسك وقوع بارش‌هاي حدي در غرب ايران

سابقه و هدف: وقوع بارش‌هاي حدي به ويژه در مقياس‌هاي زماني كوتاه باعث خسارات سنگيني به جوامع انساني و مناطق پرجمعيت شهري و اكوسيستم‌هاي طبيعي مي‌شود و مطالعه و شناسايي دقيق آنها از جنبه‌هاي مختلف كشاورزي و منابع طبيعي، هواشناسي و هيدرولوژي، مهندسي و محيط زيست لازم و ضروري است. شدت آسيب‌پذيري در برابر بارش‌هاي حدي در مناطق مختلف يكسان نبوده و لازم است خطرپذيري و ريسك وقوع چنين بارش‌هاي خطرآفريني در مناطق با شرايط اقليمي مختلف مورد بررسي قرار گيرد. بر اين اساس، هدف از انجام پژوهش حاضر ارزيابي و پهنه‌بندي ريسك وقوع بارش‌هاي حدي در مقياس‌هاي زماني مختلف 6، 12 و 24 ساعته براي غرب ايران كه از تنوع اقليمي و توپوگرافي چشمگيري برخوردار است مي‌باشد. مواد و روش‌ها: براي انجام اين تحقيق تعداد 27 ايستگاه سينوپتيك واقع در 5 استان كردستان، كرمانشاه، همدان، ايلام و لرستان انتخاب شدند و مقادير حداكثر سالانه بارش‌هاي حدي در سه مقياس زماني 6، 12 و 24 ساعته در يك بازه زماني 25 ساله (2016-1992) استخراج شدند و با برازش توزيع‌هاي آماري مختلف بر هر كدام از اين سري‌ها و با بكارگيري آزمون كاي اسكوئر، برازيده‌ترين توزيع‌هاي آماري شناسايي شدند و از اين توزيع‌هاي آماري شناسايي شده جهت تحليل‌هاي احتمالاتي استفاده شد. جهت تعريف بارش‌هاي حدي سيل آسا در مقياس‌هاي 6، 12 و 24 ساعته، به ترتيب از آستانه‌هاي 30، 40 و 50 ميليمتر استفاده شد و پس از محاسبه ريسك وقوع بارش‌هاي حدي سيل آساي مذكور در تمامي ايستگاه‌هاي مورد مطالعه، اقدام به پهنه‌بندي ريسك وقوع بارش‌هاي حدي سيل آسا در كل منطقه با بكارگيري مدل‌هاي رگرسيون خطي چندگانه بين مقادير ريسك و ويژگي‌هاي جغرافيايي (طول جغرافيايي، عرض جغرافيايي و ارتفاع) گرديد. به جهت افزايش دقت مدل‌ها در برخي موارد از متغير كمكي ميانگين درازمدت تعداد روزهاي با بارش بيش از 1 ميليمتر در سال نيز در ساختار مدل‌هاي رگرسيوني استفاده شد و جهت دستيابي به دقت بالاتر مدل‌هاي رگرسيوني، منطقه مورد مطالعه به سه منطقه مجزا تفكيك شد.يافته‌ها: نتايج نشان داد كه از بين توزيع‌هاي آماري مختلف برازش داده شده به سري‌هاي زماني بارش‌هاي حدي 6، 12 و 24 ساعته در منطقه مورد مطالعه، سه توزيع لوگ لجستيك، پيرسون و گاما بعنوان مناسب‌ترين توزيع‌هاي قابل برازش شناسايي شدند. به لحاظ دقت مدل‌هاي رگرسيون خطي چندگانه، نتايج حاكي از دقت بالاي اين مدل‌ها در هر سه منطقه تفكيك شده و در هر سه مقياس زماني 6، 12 و 24 ساعته بود. نتايج كلي تحقيق نشان داد كه ريسك وقوع بارش‌هاي حدي سيل آسا در غرب ايران از تنوع چشمگيري برخوردار است به گونه‌اي كه در بخش‌هايي از مركز منطقه مورد مطالعه اين ريسك بسيار پايين و در بخش‌هايي از غرب و جنوب منطقه مورد مطالعه بسيار بالاست. نتيجه‌گيري: نتايج كلي اين تحقيق نشان داد كه الگوريتم كلي بكار رفته در اين تحقيق جهت برآورد توزيع مكاني ريسك وقوع بارش‌هاي حدي سيل آسا منجر به حصول دقت‌ مناسب و قابل قبول در برآورد منطقه‌اي و تعميم نتايج حاصل از نقاط ايستگاهي به كل منطقه گرديد. لذا لازم است در نقاطي كه بارش‌هاي حدي خطرآفريني بالاتري دارند با اهتمام بيشتر، تمهيدات مقتضي جهت مقابله با پيامدهاي منفي وقوع اين بارش‌ها در اين نواحي اتخاذ گردد.