اثر كاه و كلش و جهت خاك‌ورزي بر تغييرات زماني رطوبت خاك در كشتزار ديم گندم

سابقه و هدف: رطوبت خاك عامل اصلي تعيين‌كننده رشد گياه در زمين‌هاي ديم است. كمبود محتواي رطوبتي خاك موجب تنش خشكي در مراحل رشد گياه مي‌شود. محتواي رطوبتي خاك طي دوره رشد به‌دليل بارش، تبخير و ساير عوامل محيطي دچار تغييرات زماني مي‌شود. راه‌كارهاي متفاوتي جهت حفظ محتواي رطوبتي خاك طي دوره رشد وجود دارد اطلاع از تغييرات زماني محتواي رطوبتي خاك طي دوره رشد گندم مي‌تواند در شناسايي زمان‌هاي بحراني وقوع تنش خشكي مؤثر باشد. بنابراين اين مطالعه با هدف بررسي تغييرات زماني محتواي رطوبتي خاك تحت تأثير سطح مصرف مالچ كاه و كلش و جهت خاكورزي در كشتزار ديم منطقه نيمه‌خشك انجام شد. مواد و روش‌ها: اين مطالعه در كشتزاري ديم با شيب حدود 10 درصد در دانشگاه زنجان طي دوره رشد گندم زمستانه از اوايل آذر 1395 تا اوايل تير 1396 انجام شد. آزمايش در چهار سطح مصرف كاه و كلش گندم (صفر، 200، 400 و 600 گرم در متر مربع معادل با سطوح صفر، 33، 66 و 100 درصد پوشش سطح زمين) در دو جهت خاكورزي (موازي شيب و روي خطوط تراز) در قالب آزمايش فاكتوريل به صورت طرح كاملا تصادفي در سه تكرار انجام شد. در مجموع 24 كرت آزمايشي به ابعاد دو متر در پنج متر به منظور بررسي محتواي رطوبتي خاك احداث شد. محتواي رطوبتي خاك طي دوره رشد، در بازه زماني 10 روز به‌وسيله از دستگاه انعكاس سنجي حوزه زماني (TDR) اندازه گيري شد. تغييرات ماهانه محتواي رطوبتي خاك براي تيمارهاي مختلف طي دوره رشد تعيين شد.تغييرات زماني محتواي رطوبتي خاك در سطوح مختلف مصرف مالچ كاه و كلش و جهت خاكورزي بر اساس آزمون‌هاي دانكن و t جفتي تعيين شد. يافته‌ها: بر اساس نتايج، محتواي رطوبتي خاك در تمام ماه‌هاي دوره رشد گندم تحت تأثير مصرف كاه و كلش گندم قرار گرفت (0.05 p) و بيشترين مقدار در فروردين ماه مشاهده شد. در فروردين ماه، مقدار محتواي رطوبتي خاك در سطح 100 درصد مصرف مالچ كاه و كلش نسبت به تيمار شاهد در خاك‌ورزي موازي شيب و خاك‌ورزي روي خطوط تراز به ترتيب 30 و 10 درصد افزايش داشت. بررسي ميانگين سالانه محتواي رطوبتي در خاك‌ورزي موازي شيب در سطوح مصرف كاه و كلش 33 ، 66 و 100 درصد بهترتيب 11، 13 و 21 درصد افزايش نسبت به تيمار شاهد داشت (0.01 p). ميانگين سالانه محتواي رطوبتي خاك در كشت روي خطوط تراز نيز در سطوح مصرف كاه و كلش 33، 66 و 100 درصد نسبت به تيمار شاهد به‌ترتيب 6، 8 و 18 درصد افزايش نشان داد (0.01 p). بررسي تغيير زماني محتواي رطوبتي خاك در دو جهت خاك‌ورزي نشان داد كه به غير از ماه‌هاي دي، بهمن و ارديبهشت در ساير ماه‌ها طي دوره رشد، افزايش محتواي رطوبتي خاك معني‌دار بود. دلايل اين تفاوت را مي‌توان تغييرات نوع بارش (برف) و ضعف پوشش گياهي بيان نمود. ميانگين محتواي رطوبتي خاك در كشت روي خطوط تراز حدود 6 درصد بيشتر از كشت موازي شيب بود (0.05 p). بيشترين تفاوت در محتواي رطوبتي خاك بين دو جهت خاك‌ورزي در اسفند ماه (14 درصد) و كمترين آن در ارديبهشت ماه (2 درصد) مشاهده شد. برهمكنش معني‌داري بين سطح مصرف مالچ كاه و كلش و جهت خاك‌ورزي از نظر تأثير بر محتواي رطوبتي خاك در هيچ يك از ماه‌هاي دوره رشد مشاهده نشد. نتيجه‌گيري: اين مطالعه نشان داد، هر دو روش مديريتي اثراتي مستقل بر تغيير محتواي رطوبتي خاك در كشت ديم گندم داشتند. نقش دو اقدام مديريتي در اوايل دوره رشد و در زمان وقوع باران‌هاي بهاره براي حفظ بارش‌هاي آسماني واضح‌تر مي‌باشد. مصرف حداقل 33 درصد مالچ كاه و كلش گندم معادل با 2 تن در هكتار و اجراي خاك‌ورزي روي خطوط تراز براي بهبود محتواي رطوبتي خاك در كشت ديم ضروري است.