واكاوي مستندات نابرابري ديه مسلمان و غيرمسلمان در فقه اسلامي

غيرمسلمان فردي است كه به رسالت پيامبر اسلام يا اصلي معلوم ‌بالضروره در اسلام، ايمان ندارد. بر اساس فقه اسلامي، غيرمسلمان با پذيرش پيمان ذمه مي ‌تواند ساكن سرزمينهاي اسلامي شده و از مزاياي حقوقي آن بهره‌مند گردد. در جرايم عليه نفس، علاوه بر قصاص يا عفو جاني، پرداخت ديه به مجني ‌عليه نيز مشروعيت دارد. مشهور فقهاي اماميه، مالكيه، شافعيه، حنابله، ظاهريه و اباضيه، ميزان ديه غيرمسلمانان را پايين ‌تر از ميزان ديه مسلمانان دانسته ‌اند. مستندات نظريه نابرابري ديه با هدف عمده شارع در تحقق عدالت اجتماعي در تضاد است. بيشتر دلايل مورد استناد اين نظريه، از نوع روايات آحاد است. محدثين، سند بيشتر اين روايات را نامعتبر دانسته ‌اند. به ‌نظر مي ‌رسد احكام جزيه و انعقاد قرارداد ذمه با غيرمسلمانان و جزئيات فقهي مربوط بدانها، خصوصاً احكام مرتبط با ديه و قصاص، همگي مربوط به زمان و مكان خاص وضع اين احكام بوده و دليلي بر تسري اين احكام به ديگر شرايط زماني و مكاني در دست نيست. احكام ديه غيرمسلمانان زيرمجموعه احكام متغير بوده و با تغيير شرايط زماني و مكاني قابليت تغيير دارد. گوناگوني روايات صادرشده از منابع روايي در خصوص ديه غيرمسلمانان، گواه محكمي در تأييد اين مدعاست. اين پژوهش با بررسي توصيفي نظريات فقهاي فريقين و تحليل و نقد دلايل آنها، دين و باور مجني ‌عليه را در ميزان ديه مؤثر ندانسته است.