واكاوي نظريه‌هاي نيازهاي روانشناختي بنيادين انسان: يك رويكرد فرانظري

زمينه: نظريه‌هاي نيازهاي روانشناختي بنيادين انسان، يكي از پاسخ‌هاي محققين به چرايي رفتارهاي بشر بوده است و امروزه بيش از آنكه شاهد ظهور نظريه جديدي در باب نيازهاي بنيادين انسان باشيم، شاهد بكارگيري روزافزون اين نظريه‌ها در ساير حوزه‌ها هستيم؛ با اين‌حال عدم جامعيت در مرور و بررسي تحليلي اين نظريه‌ها همواره خلاء اساسي در تحقيقات گذشته بوده است. هدف: پژوهش حاضر مي‌كوشد تا در گام نخست نظريه‌هاي نيازهاي روانشناختي بنيادين را گرد‌آوري نموده و سپس با رويكردي فرانظري به تجزيه‌وتحليل آن‌ها اقدام نمايد. روش: در اين مطالعه، براي جمع‌آوري نظريه‌ها از روش مرور نظام‌مند استفاده شده است. جامعۀ آماري پژوهش، كليه منابع فارسي و لاتين مرتبط با موضوع است كه بدون محدوديت زماني در پايگاه‌هاي علمي معتبر انتشار يافته‌اند. از ميان 1152 پژوهش بررسي شده نهايتاً 29 نظريه معتبر استخراج شد. سپس، بر اساس مطالعات گذشته، سه متغير »ساختار نظريه «، »سطح تحليل نظريه « و »مقوله‌بندي‌هاي ارائه شده « مبناي انجام تحليل فرانظريه قرار گرفتند. يافته ها: اكثر نظريه‌هاي نيازهاي بنيادين انسان از ساختار مجموعه نيازهاي مستقل پيروي مي‌كنند، سه نياز »لذت‌جويي «، »حفظ بقاء « و »تعلق « تاكنون به عنوان نياز ريشه‌اي در سه نظريه متفاوت مطرح و مدل سلسله‌مراتبي جز در نظريات مازلو در نظريه ديگري تكرار نشده است و چهار نظريه قائل به وجود ارتباطاتي بين مولفه‌هاي ذكر شده هستند. سطح تحليل نيازهاي رواني، وجه مشترك همه نظريه‌ها است و نهايتاً اين‌كه كمتر از يك‌سوم نظريه‌ها اقدام به مقوله‌بندي نيازها نموده‌اند. نتيجه‌گيري: هريك از نظريه‌هاي نيازهاي روانشناختي ساختار منحصربه‌فرد خود را دارند. بكارگيري اين‌ نظريه‌ها براي حل مسائل مختلف در داخل و خارج از حوزه روانشناسي، مستلزم درك شباهت‌ها و تفاوت‌هاي ساختاري اين نظريه‌ها و نيازهاي مطرح شده در هريك از آن‌ها است.