ارزيابي مخاطرات ژئومورفولوژيكي حوضه آبريز زنوزچاي

در پژوهش حاضر مخاطرات ژئومورفولوژيكي حوضه آبريز زنوزچاي واقع در شمال شهرستان مرند استان آذربايجان شرقي مورد ارزيابي قرار گرفت. ابتدا طريق تهيه نقشه‌هاي پهنه‌بندي نئوتكتونيك، سيلاب و زمين‌لغزش صورت گرفت. پهنه‌بندي فعاليت‌هاي تكتونيكي نسبي (Iat) از طريق ميانگين‌گيري و تركيب شاخص‌هاي ژئومورفيك گراديان طولي آبراهه، انتگرال هيپسومتريك، شكل حوضه زهكشي، سينوزيته جبهه كوهستان، نسبت پهناي كف دره به عمق دره و فاكتور عدم تقارن حاصل مي‌شود. نقشه‌هاي پهنه‌بندي مخاطرات سيلاب و زمين‌لغزش از طريق تركيب لايههاي موضوعي با بهره‌گيري از مدل فرايند تحليل شبكه (ANP) در بستر سيستم اطلاعات جغرافيايي تهيه شدند. داده‌هاي بارش، تصاوير مدل رقومي ارتفاع (DEM)، نقشه‌هاي زمين‌شناسي و تصاوير ماهواره‌اي Sentinel مهم‌ترين داده‌هاي مورد استفاده در تحقيق حاضر مي‌باشند. نتايج حاصل از شاخص‌هاي ژئومورفيك بيانگر اين است كه بخش قابل توجهي از آنومالي‌هاي اين شاخص‌ها از اختلافات سنگ‌شناسي حوضه نشات مي‌گيرند. پهنه‌بندي تكتونيك فعال منطقه نيز حاكي از ضعف نسبي فرايندهاي نئوتكتونيكي و جنبش گسل‌هاي منطقه و غلبه فرايندهاي فرسايشي مي‌باشد. در رابطه با خطر وقوع سيلاب نتايج مدل ANP نشان داد كه متغيرهاي شيب، فاصله از رودخانه و تحدب سطح زمين اهميت بالاتري در پخش سيلاب برعهده دارند. از نظر خطر وقوع سيلاب، درحدود 4 درصد از سطح حوضه زنوزچاي در كلاس خطر بسيار زياد و 4/7 درصد در كلاس خطر زياد واقع شده است. پهنه‌هاي خطرناك منطبق بر بستر دره‌هاي دو آبراهه اصلي حوضه مي‌باشند و درنتيجه، بخش‌هايي از سكونتگاه‌هاي موجود در اين دره‌ها در معرض سيلاب‌هاي مخرب قرار دارند. درنهايت، براساس نتايج مدل ANP سه متغير شيب، ليتولوژي و بارش اهميت بالاتري در احتمال وقوع زمين‌لغزش‌هاي منطقه دارند. درحدود 16 درصد حوضه زنوزچاي در كلاس خطر زياد و 7 درصد آن در كلاس خطر بسيار زياد زمين‌لغزش واقع شده‌اند. وقوع زمين‌لغزش در قسمت‌هاي مياني حوضه به دليل مجموعه‌اي از شرايط، مانند حضور شيب و سازندهاي زمين‌شناسي مستعد، از احتمال بالاتري برخوردار است.