مطالعۀ مفاهيم اسناد ديواني دورۀ قاجار تا پايان عهد ناصري با هدف مقوله‌بندي و برقراري روابط اصطلاح‌نامه‌اي

A survey of the concepts in Qajarid government documents for establishing thesaurus relations

هدف: مطالعۀ مفاهيم اسناد ديواني دورۀ قاجار تا پايان عهد ناصري با هدف مقوله‌بندي و برقراري روابط اصطلاح‌نامه‌اي. روش/ رويكرد پژوهش: روش پژوهش حاضر، تحليل محتواي كمّي و كيفي است. در اين روش، ابتدا منابع معتبر تاريخي و رديف اول دورۀ قاجار مطالعه و بررسي شد و مفاهيم موضوعي اصلي ديوان‌سالاري دورۀ قاجار تا پايان عهد ناصري شناسايي شد. سپس با تحليل محتوا و چكيدۀ اسناد ديواني دورۀ قاجار تا پايان عهد ناصري در پايگاه اسناد آرشيو ملي ايران، مفاهيم موضوعي اصلي و فرعي همراه با فراواني مقوله‌ها و زيرمقوله‌هاي موضوعي براساس پشتوانۀ سندي و انتشاراتي استخراج شد. يافته‌ها و نتيجه‌گيري: از 19771 زيرمقولۀ به‌دست‌آمده از اسناد ديواني، القاب و مناصب ديواني با 6895 زيرمقوله (34/9 درصد)؛ اصطلاحات ديواني با 6811 زيرمقوله (34/2 درصد)؛ نهادهاي ديواني با 3445 زيرمقوله (17/4 درصد)؛ عناصر و گونه‌هاي اسناد ديواني با 2620 زيرمقوله (13/3 درصد) شناسائي شد. مفهوم القاب و مناصب ديواني، پربسامدترين مفهوم از مفاهيم اصلي اسناد ديواني است. اين مفهوم پنج مقوله و 167 زيرمقوله دارد كه شامل مقولۀ القاب و مناصب مالي-ديواني (34/6 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب درباري-ديواني (22 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب نظامي-ديواني (21/56 درصد)؛ مقولۀ القاب و مناصب ديواني-ديواني (12/55 درصد) و مقولۀ القاب و مناصب شرعي-ديواني و قضايي-ديواني (9/25 درصد). مناصب مستوفي، مستوفي‌الممالك، صدراعظم، ملا، قراسوران از پربسامدترين نمايه‌هاي (زيرمقوله‌هاي) مفهوم القاب و مناصب ديواني به‌شمار مي‌آيند. تمام نمايه‌هاي موضوعي مفاهيم اصلي اسناد ديواني با يكديگر روابط اصطلاح‌نامه‌اي دارند. پربسامدترين مفهوم اسناد ديواني يعني القاب و مناصب ديواني بيشترين ارتباط اصطلاح‌نامه‌اي را با نمايه‌هاي موضوعي مفهوم نهادهاي ديواني دارد.

Purpose: To explore concepts in government documents of Qajarids from early times (1789) until the end of the Naser a-Dinshah reign (1898) to form categories and subcatogories for establishing relations among them. Method and Research Design:Iintegrated (cumulative, ie a combination of quantitative and qualitative) content analysis was carried out. Important published historical sources of the period were identified and examined carefully to extract concrpts and construct categories and subcategories. Then a purposeful sample wastaken from 19000 government archival documents indexed at the National Archives of Iran were selected and contents were analysed and assighed the categories and subcategoies. Findings and conclusion: 19771subcategories were obtained from archival documents.The highest frequency belonged to titles and beurocratic positions (34.9%), beurocratic terms (34.2%), government offices (17.4%) elements and types of documents (13.2%) accordingly. Administrative titles and official positions claimed for 5 categories and 166 subcategories. Categories of titles and financial positions with (34%) occurred the most. Thesaurus relations among subject indexes show main concepts of governmental documents. All thematic indexes of the main concepts of governmental documents are related with each other.