بررسي طرح‌واره‌هاي ذهني موجود در ضرب‌المثل‌هاي تهراني (كتاب قند و نمك)

ضرب‌المثل‌ها در انعكاس فرهنگ و هويت فردي و اجتماعي يكي از مقوله‌هاي بااهميت در مطالعات زباني محسوب مي‌شود. مردم هر جامعه و قومي از روش‌هاي گوناگون استفاده مي‌كنند و منظور خود را در قالب ظرافت‌هاي فرهنگي و ادبي به گوش ديگران مي‌رسانند. نظر به اهميت طرح‌واره‌هاي تصوري در معنا‌شناسي شناختي، به‌عنوان يكي از مهم‌ترين سازوكارهاي زباني، و از آنجا كه مطالعه و پژوهش چنداني درخصوص ضرب‌المثل‌ها و گويش‌هاي ايراني صورت نگرفته است، ضرورت انجام اين پژوهش را دوچندان مي‌نمود. مسئلۀ پژوهش حاضر اين است كه تعداد فراواني و نوع طرح‌واره‌هاي تصوري به‌كاررفته در ضرب‌المثل‌هاي تهراني چيست و آيا ضرب‌المثل‌هاي فاقد طرح‌وارۀ ذهني نيز در آن يافت مي‌شود. هدف از اين پژوهش كه به روش توصيفي ـ تحليلي انجام شده و از نوع كيفي است، بررسي طرح‌واره‌اي استعاره‌هاي موجود در پيكرۀ ضرب‌المثل‌هاي تهراني برمبناي مدل طرح‌واره‌هاي تصوري ايوانز و گرين (2006) و در چارچوب معناشناسي شناختي است. جامعۀ آماري تحقيق شامل كتاب قند و نمك (همۀ ضرب‌المثل‌هاي تهراني) است كه به‌صورت نمونه‌گيري هدفمند، 2هزار ضرب‌المثل از اين كتاب استخراج شده است. نتايج بررسي‌ها حاكي از آن است كه انواع كلي طرح‌واره‌هاي تصوري، ازجمله طرح‌وارۀ حجمي، حركتي، جهتي و طرح‌وارۀ قدرتي، در ضرب‌المثل‌هاي تهراني يافت مي‌شود؛ ولي مقدار فراواني طرح‌وارۀ حجمي بيشتر از ساير طرح‌واره‌هاست كه اين امر خود ناشي از سبك زندگي شهري و نظام زندگي در شكل‌گيري اين نوع از طرح‌واره‌هاي ذهني و استعاره‌هاي مربوط به آن است.