سنجش اثرگذاري قلمروهاي سه‌گانه فضاي كالبدي بر سرمايه اجتماعي(مطالعه موردي: شهرك اكباتان تهران)

Measuring the Effect of the Three Realms of Physical Space on Social Capital (Case Study: Ekbatan Town of Tehran)

فضاهاي كالبدي امروزه محيط­ مناسبي براي شكل‌گيري و تقويت روابط اجتماعي متقابل و مشاركت در قالب گروه‌هاي اجتماعي نيست، زيرا روابط اجتماعي تحت‌ تأثير ويژگي‌هاي مختلف ساماندهي محيط مانند هم‌پيوندي، نفوذپذيري، خوانايي و مقياس بر رفتار و سرمايه اجتماعي به­وجود آمده ميان انسان‌ها، بسيار موثر است. در واقع كيفيت حضور و فعاليت اجتماعي انسان­ها، فارغ از كالبد فضا نبوده و از رابطه­اي دو­سويه برخوردار است. اخيرا تلاش­هاي متعددي در جهت ارتقاي تعاملات اجتماعي صورت گرفته­ اما سطح سرمايه اجتماعي، تغيير قابل‌توجهي نيافته‌است. در اين تحقيق با بررسي ادبيات موضوع در حوزه محيط كالبدي، شكاف مطالعاتي را بي­توجهي به قلمروهاي فضايي تبيين مي‌كند، لذا هدف اين تحقيق به صورت سنجش ارتباط قلمروهاي فضايي (خصوصي، نيمه‌خصوصي و عمومي) با سرمايه اجتماعي در محله تدقيق شده ‌است. اين تحقيق به روش مطالعه موردي با تجزيه و تحليل داده‌هاي نظرسنجي حاصل از پيمايش 382 نفر در شهرك اكباتان تهران انجام شده، انتخاب جامعه آماري براساس نتايج خوشه­بندي فرهنگي اجتماعي محلات تهران (1397)، مطالعات علوم اجتماعي دانشگاه الزهرا و مشاهدات ميداني نگارنده صورت گرفته ‌است. نتايج حاصل از تحليل‌هاي آماري پرسش­نامه‌هاي پالايش شده نشان مي‌دهد كه رضايت از قلمروي خصوصي، كيفيت محيطي مناسب در قلمروي عمومي و عزت­نفس به‌عنوان يكي از ويژگي­هاي فردي با سرمايه اجتماعي همبستگي دارند. همچنين وجود فعاليت­ها و رفتار مشترك مهم در فضاهاي عمومي خدماتي در ارتقاي سرمايه اجتماعي تأثيرگذار است. يافته‌هاي حاصل از اين تحقيق نشان مي‌دهد توجه به مسكن ساكنان و بهبود كيفيت كالبدي قلمروهاي نيمه‌خصوصي و عمومي بايد در برنامه ­ريزي محلي در اولويت قرارگيرند.

Today's urban physical spaces are not a suitable environment for the formation and strengthening of mutual social relations and participation in the form of social groups. Social relations are influenced by different characteristics of organizing the environment and its effect on the behavior and formation of human social capital is obvious. These features include cohesiveness, permeability, readability, and scale. In fact, the quality of human presence and social activity is not independent of the space and they have a bilateral relationship with each other. Recently, several efforts have been made to promote social interactions, but the level of social capital has not changed significantly. A review of the research background in the field of physical environment has shown that spatial domains have been neglected. Therefore, the purpose of this study is to assess the relationship between spatial domains (private, semi-private and public) with social capital at the neighborhood level. The present study is a case study that analyzed survey data obtained from a sample of 382 people in Ekbatan, Tehran. The selection of the statistical population is based on the results of socio-cultural clustering of Tehran neighborhoods (2015), social science studies of Al-Zahra University and the author's field observations. The results of statistical analysis of the refined questionnaires showed that satisfaction with the private domain, appropriate environmental qualities in the public domain and self-esteem (as one of the individual characteristics) are correlated with social capital. Also, the existence of important activities and common behavior in public service spaces is effective in promoting social capital. Findings showed that paying attention to residents' housing and improving the physical quality of semi-private and public areas should be a priority in local planning.