بررسي تطبيقي اوسان كامل در تفسير متصوفه و شيعه

A Comparative Study of the "paragon of virtue" in the Sufi and Shia opinions

توجه به جايگاه وجودي انسان، از ديرباز بين اديان مختلف، مقوله‌اي مهم و بنيادين تلقي شده است و در بين اديان توحيدي و عرفان برآمده از آن اديان، نمونه علوي انسان در قالب انسان‌ كامل، عرضه شده است. مقاله پيش رو با روش توصيفي و تحليلي به بررسي ابعاد مختلف اين ايده در آراي شيعه و متصوفه پرداخته است. عرفاي شيعه و برخي از متصوفه مانند ابن‌عربي، عقيده داشتند كه انسانِ كامل، خليفه حق است و مُهردار خزانه دنيا و پاسدار عالم وجود است. و چون او از ميان برخيزد دنيا به پايان مي‌رسد و آخرت آغاز مي‌شود. انسان كامل همان مُهر ابدي است كه بر خزانه آخرت زده مي‌شود. از ديدگاه شيعه و قاطبه متصوفه، وجود پيامبر اكرم(ص)، صادر اول يا عقل اول تلقي مي‌شود كه دليل خلقت تمامي عالم و موجودات است. در اين مقام، متصوفه با تمسّك به حديث «خَلَق ا... آدم علي صورته» آدم ابوالبشر را نسخه‌اي مخلوق از صورت عقل اول يعني حقيقت محمديه قلمداد مي‌كنند. شيعه نيز ضمن قبول اين مدعا، برآن است كه تمامي موجودات، تحت امر و اراده اين عقل اول قرار دارند. انسان كامل از نظر شيعه تنها مختص انبيا و ائمه معصومين(ع) است؛ در حالي كه نزد متصوفه، پيران و اقطاب صوفيه نيز در دسته انسان كامل جاي مي‌گيرد.

The paragon of virtue, regardless of how it is presented, is one of the common doctrines of Sufi and Shia. The commonalities and differences of this idea are presented in the form of a holy example of a man or a paragon of virtue. The present study is devoted to a comparative analysis of this idea in the views of Shia and Sufi. Some Shia and Sufi scholars believe that the paragon of virtue is God’s caliph and mediator with the people. If this mediator disappears, the world will disintegrate and the hereafter will begin. The soul of the holy Prophet Muhammad (PBUH) as the first intellect and the absolute paragon of virtue in the universe, is another common intellectual result of Shia and Sufi. All beings in the universe, including angels, prophets, and other human beings, are dependent on the will and command of the first intellect. One of the obvious differences between the two sects in this regard is that the Shia believes that the paragon of virtue is manifested in the soul of divine prophets and infallible Imams, and that other human beings are on the route of self-development and perfection through paragons of virtue, and in proportion to their inner capacity and talents. But in Sufi, in addition to the holy prophets, the elders and dervishes of Sufi are also in the category of paragons of virtue.