بررسي قياسي فرم مساجد ايران مبتني بر تراديسي دستاورد معمارانه (نمونه موردي: مسجد شيخ لطف‌الله و مسجد الرضاتهران)

Deductive study of the form of Iranian mosques based on the tradition of architectural achievement (Case study: Sheikh Lotfollah Mosque and Reza Mosque in Tehran)

طراحي تحول يك فرايند متمركز و بين رشته اي است كه به دنبال ايجاد تغييرات مطلوب و پايدار در رفتار و شكل - افراد، سيستم ها و سازمان ها - اغلب براي اهداف اجتماعي مترقي است. از همين رو طراحي، از يك سو مبتني بر قوه خلاقيت فردي و از سوي ديگر مبتني بر اصول روش شناسي است كه اين اصول بازتاب دهنده ي گونه گوني جهت گيري هاي اوليه و انتخاب روند طراحي است. امروزه مدل هاي متنوعي براي طراحي معماري ساخته شده است،كه در جهت پيوند عوامل موثر در فرايند طراحي معماري تلاش داشته اند، اما نتوانسته اند به خوبي عمل نمايند. هدف از تحقيق حاضر بررسي برخي عوامل و ابعاد تراديسي هاي دستاوردهاي معمارانه است كه دستيابي به مدل طراحي مبتني بر اين عوامل را ميسر مي نمايد. در پژوهش حاضر با استفاده از ساختار روش و با رويكردي تحليلي- توصيفي و روش استقرايي به بررسي عوامل تراديسي كه به صورت ناخود اگاه و يا آگاهانه در آفرينش اثر نقش داشته اند، پرداخته شده است. بدين منظور نخست تراديسي در معماري تشريح مي شود و سپس مساجد شيخ لطف الله و مسجد الرضا تهران انتخاب و مورد تحليل واقع مي گردد. نتايج بررسي ها حاكي از آن است كه اصول تراديسي در فرم مسجد گوهرشاد توسط عنصر هندسه فضايي، از طريق چرخش و تغيير جهت و به نوعي حركت انتقالي توسط ديوارهاي خارجي، عناصر سازه اي و كالبدي و اتصال دهنده فضاهاي داخلي به وقوع پيوسته است، اين در حال است كه در مسجد الرضا تهران كه در دوره معاصر بنا شده است، اصول تراديسي نه تنها با چرخش فرمي بلكه با ناديده گرفتن و حذف عناصر والمان هاي شاخص مسجد از جمله گنبد و مناره صورت گرفته است. ضمن آنكه وجود گودال باغچه و گسستگي فضاي مصلا از فضاي بيروني اين مسجد از ديگر عوامل تراديسي است. با توجه به تحليل هاي صورت گرفته مدل طراحي مبتني بر تراديسي روش هاي مورد بررسي در طراحي داراي اصولي از جمله هماهنگي با محيط طبيعي، سازماندهي فضايي، استفاده از مصالح، نوع هندسه و تقسيم بندي فضايي همراه با جذابيت و خلاقيت بصري چه در محيط داخلي وچه در محيط خارجي است. از اين رو اصولي از قبيل: الگوبرداري از اصول معماري گذشته بدون توجه به نياز زمان احداث بنا، الگوبرداري صرف از طبيعت و عدم توجه به سازگاري بنا با طبيعت و پايداري زيست بوم نقطه ضعف مدل طراحي مساجد معاصر از جمله مسجد الرضا تهران هستند.

Transformation design is a centralized and interdisciplinary process that relies on individual imagination and methodological principles. Various architectural design models have been developed in the past that have attempted to connect the factors affecting the architectural design process, but they have not been effective.The researcher’s aim is to look into some of the factors and dimensions of tradition, as well as architectural achievements, that enable for the creation of a design model based on these factors. The typical factors that have unconsciously or consciously played a role in establishing of effect that have been considered by using the framework of the system and an analytical-descriptive approach and method in the current paper.The principles of tradition in the form of Goharshad Mosque were achieved thorugh spatial geometry, rotation, and a kind of transitional dicplacement by exterior walls, structural, and physical elements, whereas the principles of tradition in Reza Mosque of Tehran were obtained not only through fermi rotation but also by removal of index elements. A dome and a minaret shape the mosque’s framework. The other typical features include the presence of a garden pit and the distinction of the mosque from its surroundings. As a result, the tradition-based design model can be said to have values such as natural world harmony, spatial arrangement, form of geometry, visual design, and creativity and the design model of contemporary mosques, like Reza Mosque in Tehran, has drawbacks such as modeling past architecture regardless of construction time, simply modeling nature.