نقش منابع آبي در مكان‌گزيني محوطه‌هاي دور‌ه هخامنشي دشت سيستان

Water Resources Role in Location of Achaemenid Settlements in the Sistan Plain

دشت سيستان از ديرباز به‌واسطه دارا بودن منابع آبي فراوان يكي از مناطق مهم جهت استقرارگزيني انسان‌ها بوده است. تا كنون مطالعه جامعي راجع به ارتباط بين منابع آبي و محوطه‌ها انجام نگرفته است، از اين‌رو هدف كلي پژوهش حاضر؛ بررسي رابطه متقابل محوطه‌هاي دوره هخامنشي و محيط طبيعي و به‌طور خاص نحوه استقرارگزيني محوطه‌ها بر اساس مؤلفه آب است. اين پژوهش به روش توصيفي-تحليلي- تاريخي انجام گرفته و براي نيل به اين مقصود از نرم افزار GIS استفاده شد. به‌منظور دست‌يابي به اهداف پژوهش پس از مطالعه شرايط محيطي، شش متغير شامل: نوع منابع آبي، فاصله از منابع آبي، شيب زمين، نوع خاك، زمين‌شناسي و وسعت محوطه‌ها بررسي شدند و نتايج به‌دست آمده، گوياي نقش مؤثر منابع آب سطحي در مكان‌گزيني و وسعت محوطه‌ها است. وجود منابع آبي، شيب ملايم و به تبع آن، سهولت سرازيري آب در مناطق مختلف دشت، ظرفيت ايجاد كانال‌هاي انشعابي جهت حفظ فاصله مناسب از رودخانه كه از خصوصيات مخروط افكنه‌ها مي‌باشند و همچنين، استقرار روي تراس رودخانه‌اي جهت دوري از خطر سيلاب از جمله عواملي هستند كه موجب مي‌شدند اين منطقه علي رغم فقدان سفره‌هاي آب زيرزميني و وابستگي مردم به منابع آب سطحي، تبديل به يكي از مناطق جاذب جمعيت گردد.

For a long time, the Sistan Plain has been one of the important areas for men’s settlement due to abundant of water resources. However, this relation between water resources and settlements has not been comprehensively studied so far. Hence, the present survey aims to study the reciprocal relation between the Achaemenid settlements and natural environment in areas specially based on water component. The research has been carried out through the descriptive-analytical and historical method using GIS software. To reach the research goals after checking the environmental conditions, six variables including water resources types, distance from water resources, land slope, soil type, geology and settlements area were studied and the obtained results indicated the effective role of the surface water resources in settlement placement and extents. The presence of water resources, gentle land slopes and consequently ease of water flow down to the different areas of the plain, the potential to build branching canals to keep the suitable distance from the river which are the characteristics of alluvial fans, as well as settlement on the alluvial terrace to avoid flood hazards are among the factors which turned the area into population absorbing center despite the absence of aquifers and heavy dependence on surface water resources.