واكاوي تاريخ ساخت لعاب قليايي در متون دو ر ۀ اسلامي

A Survey on Technology of Glaze Producing by Persian Manuscripts

ساخت لعاب يا مينا از فنوني است كه به واسطه ارتباط آن با صبغ يا رنگ نشاني مي تواند به عنوان بخشي از كيمياي دوره اسلامي مطرح شود. لعاب قليايي يكي از انواع لعاب است كه در ايران پيشينه اي طولاني داشته و ساخت آن به وسيله شخار طبق متون دوره اسلامي انجام مي شده است. شخار، خاكستر گياهان بوده و به سبب ميزان بالاي قليا (سديم و پتاسيم) به عنوان دگرگون ساز در ساخت لعاب يا مينا عمل مي كرده است. در اين پژوهش سعي شد تا بر اساس متون مربوط به ساخت لعاب در دوره اسلامي لعاب هاي قليايي مجددا ساخته شوند. نتايج حاصل از بازسازي دستورالعمل هاي موجود در متون دوره اسلامي نشان داد كه آن دستورالعمل ها براي ساخت لعاب كاملا عملي هستند. اما دو نوع گياهي كه در متون براي ساخت لعاب آمده اند گياهان شورا و اشنان هستند. در اينجا سعي شد تا با آناليزهاي XRD و ICP-MS به بررسي دقيق تر خواص گياهان فوق در لعاب پرداخته شود. چنين آناليزهايي مي توانند به ياري مطالعات تاريخ علم و فناوري آمده تا فناوري گذشته نه تنها بازسازي بلكه باززنده سازي و راستي آزمايي علمي شود. همچنين چنين آناليزهايي مي توانند به بازخواني يافته هاي باستاني كمك كرده و يك ركن جديد در مطالعات تاريخ علم براي پژوهشگران روشن سازند و آن ركن مواد باستاني هستند كه خود مي توانند مانند يك متن به ياري پژوهشگران تاريخ علم بشتابند.

Glaze is one of the artefacts which we can find its producing process in Persian manuscripts. During this study due to the Persian manuscripts, it could be possible for us to understand the adapting of modern glaze producing and its traditional method. Because it seems that there is an adapting between traditional and modern glaze production in Iran, but how we can understand this adapting? We must pay attention, that one of the documents which could be useful for studying the glaze productions are manuscripts. In addition to manuscripts, the glaze samples which have been reminded from the past, are another document for analyzing the traditional glaze production. So during this study we are going to reconstruct the process of ancient Persian glazes which mentioned in manuscripts. It seems that some of the manuscripts are a copy of another one, and surviving the transposition of the manuscripts is necessary during this study. So we will survey some manuscripts during this study. But it seems that the most of manuscripts which are dated after Safavid period are a copy of older manuscripts. For example, we can suggest some manuscripts which the process of glazes production in these manuscripts are the same. So we must analyze the manuscripts and it seems that one of them Is the original treatise which other manuscripts use its formulas.