بازتعريف مفهوم مكان با تأكيد بر فرايند آفرينش و تبيين مركزيت مكان

Redefining Place by Focusing on the Process of Creation and Explanation of Place Centrality

بيان مسئله: مفهوم مكان به يكي از مهمترين مباحث معماري، طراحي شهري، معماري منظر و طراحي محيط تبديل شده است. با اين همه، عمدة اين مطالعات متأثر از دوگانگي عيني-ذهني بوده و مكان را به‌عنوان امري ايستا و جدا از روابط و ساختارهاي اجتماعي مورد مطالعه قرار داده‌اند كه به حوزه‌هاي ادراك فردي محدود شده‌اند. اين مسائل باعث شده‌اند مطالعات مكان، رويكرد فروكاهنده پيدا كرده تا جايي كه بعضاً مكان را تا يك فضاي نوستالژيك تقليل داده‌اند. روش پژوهش: در ساليان اخير و با تغيير رهيافتي در حوزة فلسفه و جامعه‌شناسي فضا، چرايي آفرينش و تحول مكان نيز مورد بحث قرار گرفته است. اين مقاله تلاش دارد در يك مطالعة كيفي با هدف پرداختن به چرايي تحول مكان، به كمك رهيافت پسكاوي، و با روش توصيفي تحليلي و تحليل محتواي كيفي، مطالعات پيشين مكان را دسته‌بندي كرده و با اتخاذ رويكرد انتقادي، مسئله‌هاي اصلي (پروبلماتيك) اين مطالعات را بررسي كند و سپس به بازتعريف مكان بپردازد. هدف پژوهش: مطالعات مكان، بيشتر به چيستي مكان و چگونگي ادراك مكان و جنبه‌هاي كالبدي مكان يا جوانب ذهني ادراك فردي پرداخته‌اند. اين مقاله به دنبال پرداختن به چرايي آفرينش مكان و نحوة نمود ساختارهاي اجتماعي در مكان است و تلاش دارد نقش كردار اجتماعي را در فرايند آفرينش مكان بررسي كند و مؤلفه‌هاي كردار اجتماعي را نيز تبيين كند. نتيجه‌گيري: مكان، همزمان هم نمود عيني و داراي تعين كالبدي است و هم فرايند اقتصادي اجتماعي. علاوه بر سه مؤلفه‌اي كه اثبات‌گرايان براي مكان قائل هستند (فرم، عملكرد، معنا)، مكان داراي سه مؤلفه‌اي است كه مي‌تواند ساختار اجتماعي را در خود هويدا كند: تفاوت، تقارب و تواتر. با اين سه مؤلفه، مكان، تجلي كردار اجتماعي خواهد شد. مؤلفة تفاوت موجب اندركنش اجتماعي، سرزندگي محيط و تقويت هويت جمعي مي‌شود. با بودن مؤلفة تقارب، مكان واجد ارزش شده و گروه‌هاي مختلف به جاي انزواگزيني و دور شدن از مركز، پيرامون يك پديده يا رخداد به گفتگو مي‌نشينند و مركزيت مكان را پديد مي‌آورند. با بودن مؤلفة تواتر، مفهوم زمان در مكان‌ها نمود پيدا مي‌كند.

Problem statement: ‘Place’ has been one of the most critical subjects of architecture, urban design, landscape architecture, and environmental design. However, most of the studies have been influenced by objective-subjective duality. Scholars have studied the place as a fixed issue separated from social structure and the place concept has been limited to the personal perceptual areas. These issues have led to a downward approach to place studies. In this regard, the place even has been reduced to a nostalgic space. Research method: Recently and following the paradigm shift of social studies and philosophy, the reason for the creation and transformation of the place has been discussed. This qualitative research attempts to focus on the nature of place change through reproductive strategy. This article, using a retrospective approach, and with a descriptive-analytical method and qualitative content analysis, tries to categorize previous studies on the place in a qualitative study to address why the place is evolving. an‎d by taking a critical approach, examine the main (problematic) issues of these studies and then redefine the place. Research objective: Available studies on the place have usually addressed the quiddity of place, its perception, and the physical aspects, or the mental aspects of individual perception of the place. The current study examines the reasons “Why” place has been created and the manifestation of the social structures in place and studied the role of the social practice in creating place and explained the components of social practices. Conclusion: The place simultaneously has objective manifestation, physical dimension, and social-economic process. In addition to the three mentioned aspects that usually are considered for the place by positivists (Form, function, meaning), the place also has three other aspects that could reveal social structure: difference, convergence, frequency. Through these components, the place would reflect social practices. Through difference, the place results in social interactions and contributes to vitality and improvement of the collective identity. By convergence, the place receives its value, and various groups get together regarding one specific event and goal rather than isolation and being away from the center, and create the place centrality. Through frequency, time could emerge in places.