نقدي بر تأثير سنايي در دانته در آثار خاورشناسان

A Critique of Dante's Influence on Sanā’ī in the Research of Orientalists

از آن زمان كه رينولد نيكلسن در مقالة خود با عنوان نويسندۀ ايراني پيشرو دانته به وجود پاره­اي از شباهت­ ها ميان كمدي ­الهي دانته و منظومة سيرالعباد سنايي اشاره كرد، اين باور كه دانته در خلق اثر جاودانة خود از منظومة سنايي تأثير پذيرفته است به ذهن برخي متبادر شد. انتشار كتاب معروف محقق عرب ي­دان اسپانيايي ميگل آسين پالاسيوس با نام فرجام شناسي اسلامي و كمدي الهي [i]و پيدا شدن دو نسخة خطي كهن از كتاب معراج محمد (ص) به زبان لاتين در كتابخانۀ آكسفورد و به زبان فرانسوي در كتابخانة ملي پاريس موجب قوت گرفتن اين باور شد. رويكرد اين تحقيق كه نگارش آن را بايسته مي­ سازد و آن را از ديگر آثار مشابه متفاوت مي­كند بر اين اساس است كه نگارندگان كوشيده‌اند تا حدي كه ساختار مقالة پژوهشي اجازه مي­دهد تمام منابعي را كه در زبان­هاي عربي، لاتين، يوناني و پارسي به صورت درزماني بر دو اثر برگزيده تأثيرگذار بوده­اند بررسي كنند و سهم آن­ها را به اختصار در شكل‌گيري اين دو كتاب نام­آور نشان دهند. از سوي ديگر تأكيد مقالة حاضر بر خلاف آثار مشابه كه نقد آن­ها در اين مقاله مطمح نظر است، بر همساني­ها يا دگرساني­ ظاهري و محتوايي اين دو اثر نيست، بلكه بر آن بوده­ايم كه آثار و منابعي را كه به ايجاد مضامين همسان يا يكسان انجاميده­اند از ميان ده­ها اثري كه در اختيار دو م‍ؤلف بوده‌اند بازنماييم.

When Reynold Alleyne Nicholson mentioned some similarities between Dante's Divine Comedy and Sanā’ī’s Seyr al-‘ebād in his article "A Persian forerunner of Dante", the belief that Dante has been influenced, in the creation of his eternal work, by the Sanai’s opus came into some minds. The publication of the famous book of Spanish scholar Miguel Asin Palacios La escatologia musulmana en la «Divina Comedia» and the discovery of two old Latin and French manuscripts of Prophet Muhammad`s Me’rāj (Liber scalae Machometi) in the Oxford library and the National Library of Paris fortified this belief. The approach of this research, which differentiates it from similar studies, is analyzing briefly the contribution of Arabic, Latin, and Persian sources that have influenced diachronically the two mentioned works. On the other hand, the emphasis of the present article, contrary to the similar works, does not affect the similarities or differences in the thematic structure of these two works, but we tried to analyze the most important sources that produced similar or identical themes in the works of both authors.