پديد آورندگان :
حيدري، مازيار سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي استان كردستان - بخش تحقيقات جنگل ها و مراتع، سنندج، ايران , پورهاشمي، مهدي سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزي - مؤسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع كشور، تهران، ايران
كليدواژه :
روغن بنه , سامان عرفي , سقز , مصاحبه , نمونه برداري گلوله برفي
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: محصولات غيرالواري جنگل شامل كالاهاي غير از چوب با منشاء بيولوژيكي از جنگل‌ها، درختزارها و درختان خارج از محدوده جنگل است. بنه يكي از درختان ارزشمند جنگل‌هاي زاگرس از نظر اكولوژيكي و اقتصادي است كه محصولات غيرالواري متعددي از اين درختان برداشت مي شود. در شهرستان بانه استان كردستان، جوامع محلي از درخت بنه استفاده‌هاي مختلفي مي‌كنند و دانش سنتي قابل‌توجهي در اين زمينه دارند كه كمتر به آن‌ها پرداخته شده‌است. با توجه به درختان بنه در شهرستان بانه و تنوع محصولات غيرالواري اين درختان، هدف اين پژوهش شناسايي و معرفي محصولات الواري و غيرالواري مربوط به اين گونه در بخش نمشير (روستاهاي زيويه و بيلو) شهرستان بانه در استان كردستان بود.
مواد و روش ها: جهت گردآوري اطلاعات بهره برداري‌هاي محصولات غيرالواري درختان بنه، از مصاحبه‌هاي ساختارنيافته و نيمه‌ساختاريافته و مشاهده مستقيم استفاده شد. از روش نمونه‌برداري گلوله‌برفي (Snowball sampling) براي مصاحبه‌هاي نيمه‌ساختاريافته با افراد كليدي استفاده شد. در اين پژوهش، 60 اطلاع‌رسان از سامان‌هاي عرفي مورد پژوهش انتخاب شدند و در قالب 28 مصاحبه با متوسط يك ساعت و 10 دقيقه (براي هر مصاحبه) داده‌ها جمع‌آوري شد.
يافته‌ها: نتايج نشان داد كه بنه در سامان عرفي روستاهاي بيلو و زيويه به ترتيب 1/4 و 8/8 درصد از تركيب گونه‌اي درختي را شامل شده و سهمي معادل 2/09 و 2/56 درصد در اقتصاد خانوار دارد (درآمد خالص خانوار در دو روستاي فوق به ترتيب 34/07 و 41/12 ميلين تومان در سال است). در هر دو روستا به طور متوسط 4/19 ميليون تومان درآمد از طريق منابع طبيعي حاصل مي شود و ميانگين درآمد حاصل از هر درخت بنه در روستاي زيويه (يا 8/109 هزارتومان) بيشتر از روستاي بيلو (با 5/96 هزار تومان در سال) است. محصولات الواري و غيرالواري درختان بنه در دسته‌هاي شامل كاربرد دارويي ( برداشت شيره بنه و عرق بنه)، غذايي (استفاده از ميوه بنه براي معطر سازي دوغ، تهيه خوراك (آش)، ترشي بن، روغن بنه و عرق بنه، معجون گوژمه)، صنايع دستي (توليد تسبيح و تخته نرد)، انرژي (توليد ذغال و چوب سوختي)، ساختماني (بكار گيري در ساختمان سازي) و دامداري (استفاده از برگ در تعليف دام‌هاي كوچك (بره‌ها) تقسيم‌بندي شدند. برداشت شيره بنه با 8/62 درصد سهم از كل برداشت‌ها به‌عنوان مهم‌ترين برداشت سنتي از درختان بنه شناسايي شد و پس از آن استفاده از ميوه درختان بنه با 33 درصد سهم در درجه بعدي قرار دارد. از طرفي 33/3 و 8/3 درصد از محصولات درخت بنه در بازارهاي استاني و بين المللي راه مي يابد و و باقي برداشت‌هاي سنتي مصرف خانوار در شهرستان بانه دارند. عمده بهره‌برداري غيراصولي شيره بنه شامل برداشت‌هاي سالانه، تيغ‌زني و كاسه‌گيري غيرمتناسب با توان درختان بنه، برداشت سقز از درختان مسن و تنه‌تهي و استفاده از كاسه‌هاي پلاستيكي هستند.
نتيجه گيري: درمجموع، نتايج اين پژوهش مؤيد وجود دانش‌هاي سنتي متعددي در ارتباط با درخت بنه بود، اما تأكيد مي‌شود كه اين دانش‌ها بايد با اصول مديريت پايدار جنگل سازگار شوند. براي كاهش اثرات منفي برداشت شيره بنه از درختان بنه راهكارهايي همانند افزايش دوره بهره‌برداري به پنج سال، عدم سقزگيري از درختان مسن و سرخشكيده، عدم استفاده از كاسه‌هاي پلاستيكي پيشنهاد شد.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: non-timber forest products (NTFP) is goods of biological origin other than wood derived from forests and other wooded land and trees outside forests. Pistacia atlantica Desf. is one of the ecologically and economically valuable trees of the Zagros forests, being many non-timber forest products. In Baneh city of Kurdistan province, although local communities use Pistacio (Pistacia atlantic) trees in different ways with high traditional knowledge, it has not been well investigated. Due to the importance of non-timber forest products (NTFP) related to forest trees, the purpose of this study was to study the NTFP related pistachio in Namshir (Zeyveyeh and Bilo villages) of Baneh city in Kurdistan province
Materials and Methods: Unstructured and semi-structured interviews, direct and indirect observations were used to collect information on the NTFP of P. atlantica trees. Snowball sampling was used for semi-structured interviews with key individuals. In this study, 60 informants were selected from the conventional systems and data were collected in the form of 28 interviews with an average of one hour and 10 minutes (for each interview).
Results: The results showed that P. atlantica in the Bilo and Zeyveyeh villages includes 4.1% and 8.8% of the tree species composition, respectively, and has a share of 2.09% and 2.56% in the household economy. (Net household income in the above two villages is 34.07 and 41.12 million tomans per year, respectively). In both villages, on average, 4.19 million Tomans of income is obtained through natural resources, and the average income from each pistachio tree in Zeyveyeh village (or 109.8 thousand Tomans) is more than Bilo village (with 96.5 thousand Tomans in Year). P. atlantica was mainly used for medicinal (Saqqez (oleo-gum resin) and distillate), dietary (the fruit to flavor doogh, food, pickling, oil and snacks (gozhmeh concoction)) handicrafts (rosaries production, Bread cooking utensils and Sugar crushing bowl), construction and livestock have been registered. Saqez with 62.8% of total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees. Bene resin (Saqqez) with 62.8% of the total harvests was identified as the most important traditional harvest of P. atlantica trees, followed by fruit harvest with 33%. On the other hand, 33.3% and 8.3% of P. atlantica products are available in provincial and international markets, and the rest of the traditional harvests are consumed by households and people of Baneh city. The main unprincipled uses of Saqqez included annual harvesting, pruning and bowl making disproportionate to the capacity of P. atlantica trees, Saqqez harvesting from old trees and the use of plastic bowls.
Conclusion: Overall, the results of this study confirmed the existence of several traditional knowledge related to this tree, but it is emphasized that this knowledge should be compatible with the principles of sustainable forest management. In general, to reduce the negative effects of Saqqez harvesting from P. atlantica trees, we suggested some solutions such as increasing the harvesting period to five years, forbidding the Saqqez harvesting from old and dried trees, and not using plastic bowls.
