بررسي و مقايسه عوامل مؤثر بر زراعت چوب در استان گلستان از ديدگاه كارشناسان و زارعان چوب

Assessment and comparison of effective factors in wood farming in Golestan province based on experts and wood farmers’ point of view

سابقه و هدف: با توجه به اينكه تنها حدود 8/83 درصد از سطح كشور را جنگل پوشانده است و از اين ميزان جنگل‌هاي شمال كشور تنها 1/2 درصد را شامل مي‌شوند، بنابراين مساحت كم آن پاسخگوي نيازهاي چوبي كشور نيست و زراعت چوب با گونه‌هاي تند رشد خارج از توده‌هاي طبيعي مي‌تواند فشار بر منابع طبيعي را كاهش دهد. نظر به اهميت نقش زراعت چوب در كشور و همچنين عدم اشتياق زارعان به كشت چوب در اين مطالعه به شناسايي و مقايسه عوامل مؤثر بر زارعت چوب استان گلستان از ديدگاه كارشناسان و زارعان چوب پرداخته شد. مواد و روش‌ها: از آنجايي كه هدف مطالعه شناسايي نقاط قوت، فرصت و ضعف پيش‌روي زراعت چوب با استفاده از ديدگاه ذينفعان بود. بدين منظور، ابتدا اقدام به شناسايي عوامل موثر بر زراعت چوب با استفاده از مصاحبه‌هاي فردي و گروهي متمركز با كارشناسان و زارعان چوب در استان گلستان گرديد. سپس به منظور وزن‌دهي و اولويت‌بندي عوامل شناسايي‌شده، پرسشنامه‌اي محقق‌ساخته نيمه‌ساختار طراحي و تنظيم ‌شد. روايي و پايايي پرسشنامه نيز با استفاده از نظر كارشناسان و همچنين آزمون كرونباخ تأييد شد. سپس تعداد نمونه با استفاده از روش خوشه‌بندي تصادفي تعيين گرديد. در مرحله بعد پرسشنامه‌ها در بين كارشناسان و زارعان چوب شهرستان‌هاي گرگان، آق‌قلا، راميان، گنبدكاووس، علي‌آباد و كردكوي توزيع و تكميل گرديد. در نهايت داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 تجزيه و تحليل شد. يافته‌ها: نتايج به طور كلي 37 عامل در سه بخش قوت (15 عامل)، فرصت (14 عامل) و ضعف (8 عامل) را نشان داد و نتايج نيز اولويت‌بندي عوامل از ديدگاه كارشناسان و بهره‌برداران را نشان داد مهمترين عوامل در بخش قوت‌ها « تأثير سطح سواد و مهارت زارعين چوب در توسعه و رونق آن» (به طور مشترك كارشناسان و زارعان)، با ميانگين رتبه‌اي 3/285 (زارعان) و 3/527 (كارشناسان)، در بخش فرصت‌ها «معرفي گونه‌ها و يا واريته‌هاي مناسب جهت كشت چوب با قابليت ميزان توليد چوب و مقاومت و سازگاري بالا» (به طور مشترك توسط كارشناسان و زارعان) با ميانگين رتبه‌اي 4/285 (زارعان) و 4/194 (كارشناسان) و در بخش ضعف‌ها «پايين بودن تسهيلات دولتي و همچنين طولاني بودن روند دريافت آن براي زارعين چوب» (به طور مشترك توسط كارشناسان و زارعان) با ميانگين رتبه‌اي 4/571 (زارعان) و 4/111 (كارشناسان) بودند. همچنين نتايج مقايسه نگرش زارعان و كارشناسان نشان داد كه در اكثر موارد اختلاف قابل توجهي در سطح 95 درصد اطمينان وجود نداشت و نظر كارشناسان و زارعان چوب بهم نزديك و مشابه بود. نتيجه‌گيري: عدم وجود تفاوت چشمگير مابين نظرات كارشناسان و زارعان در خصوص عوامل موثر بر زراعت چوب استان گلستان مي‌تواند نشان‌دهنده واقعيت وجود عوامل و شدّت‌ تاثيرگذاري آنها در منطقه باشد. بنابراين، جهت دستيابي به اهداف زراعت چوب كشور و حمايت از برنامه ششم توسعه در خصوص كشاورزي و منابع طبيعي كشور، تلاش‌ها بايد در راستاي كاهش و حذف عوامل منفي و تقويت عوامل مثبت و همچنين بهره‌گيري از فرصت‌هاي موجود در بخش زراعت چوب استان گلستان باشد.

Background and objectives: Considering the fact that only 8.83 percent of Iran area is covered by forests in which only 1.2 percent to Northern forests, therefore its low area would not enough for national wood demands, thus wood farming with fast-growing species besides natural forests can decrease the pressure on natural resources. Regrading the role of wood farming in Iran as well as lack of farmers tendency in wood farming, this study aimed at identification and comparison of factors affecting wood farming in Golestan province based on experts and wood farmers’ point of view. Materials and methods: since the main aim of this study was identification of strengths, weaknesses and opportunities affecting wood farming, factors were identified using face to face and focused group discussion (FGD) with knowledgeable experts and wood farmers in Golestan province. Then, a semi-structural questionnaire was designed to determine the factors weights and their priority. Also, Questionnaire validity and reliability were approved. Next, questionnaires were completed by experts and wood farmers of Gorgan, Aq-qala, Ramian, Gonbad Kavous, Ali-abad and Kordkuy cities. Finally, gathered data were analyzed using SPSS version 25. Results: Through the result, total number of 37 factors were identified: strengths (15 factors), opportunities (14 factors) and weaknesses (8 factors). Moreover, prioritization of the factors showed that the main factors with highest mean rank were: “effect of education level and skill of wood farmers in development of wood farming” in strengths factors (common among farmers and experts) with mean rank of 3.285 (farmers) and 3.527 (experts). “Introducing suitable species and varieties for wood farming with high yield and tolerance and adoptability” regarding opportunities (common among farmers and experts) with mean rank of 4.285 (farmers) and 4.194 (experts) and in with regard to weaknesses “low governant subsidies and also its long official procedure” (common among farmers and experts) with mean rank of 4.571 (farmers) and 4.111 (experts). Additionally, comparison results showed not significant difference almost for all the factors between farmers and experts’ point of view. Conclusion: Lack of significant difference between experts and wood farmers’ point of view regarding factors affecting wood farming can prove the existence and intensity of aforementioned factors in reality. Therefore, in order to achieve national wood farming goals and support the 6th Development programme of agricultural and natural resources of the country, efforts should be focused on decreasing and omitting of weaknesses and enforcing strengths and ultimately, using the opportunities in wood farming section.