آشكارسازي رهيافت‌هاي جنگلداري اجتماعي و نقش آن در مديريت طرح‌هاي جنگلداري استان گلستان

Detection of social forestry approaches and its impact on managing forestry plans in Golestan province

سابقه و هدف: جنگلداري اجتماعي با مفهومي جديد در مديريت جنگل ها با مشاركت مردم روستايي به عنوان يك روش بهينه جهت مديريت پايدار عرصه هاي جنگلي معرفي گرديده است، به طوري كه دولت ها و مسئولين بخش جنگلداري را مجبور ساخته است كه در نقش خود بازنگري نمايند. در اين راستا، هدف پژوهش حاضر آشكارسازي رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي و نقش آن در مديريت طرحهاي جنگل داري استان گلستان مي باشد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر از نوع كاربردي بوده كه به صورت پيمايشي انجام شده است. جامعۀ آماري اين پژوهش را 606 خانوار با تقريباً 2250 نفر جمعيت از شش روستا در سه طرح جنگلداري لوه (شرق استان)، وطنا (غرب استان) و رضائيان (مركز استان) تشكيل داده اند. حجم نمونه از طريق جدول كرجسي مورگان شامل 241 سرپرست خانوار تعيين گرديد. در اين پژوهش نمونه گيري به صورت تصادفي از ميان جامعه آماري و به طور نسبي بر اساس حجم نمونه و نسبت بين جمعيت سرپرستان خانوار هر روستا به كل جمعيت روستاهاي مورد مطالعه انجام شد. جمع آوري اطلاعات با يك پرسشنامه محققساخته براي تشخيص مصاديق رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي طي 21 مصاحبه فردي و 9 مصاحبه گروهي متشكل از كارشناسان و مجريان منابع طبيعي و همچنين جوامع محلي جنگل نشين بر پايۀ گروه هاي متمركز و به روش طوفان فكري صورت پذيرفت. هر يك از گويه هاي پرسشنامه در قالب طيف پنج گزينه اي ليكرت از خيلي كم تا خيلي زياد با ارزش عددي 1 تا 5، مورد سنجش قرار گرفت. در اين پژوهش براي تشخيص روايي محتواي پرسشنامه از نظرات تخصصي كارشناسان منابع طبيعي و علوم اجتماعي استفاده شد. پايايي ابزار سنجش نيز از محاسبه ضريب آلفاي كرونباخ مورد ارزيابي قرار گرفت ( 0/803 )بعد از جمع آوري اطلاعات يازده پرسشنامه به دليل نواقص اطلاعات حذف و تعداد 230 پرسشنامه در تجزيه و تحليل استفاده شد. پس از جمع آوري و در قالب آمار توصيفي SPSS دسته بندي داده ها، تجزيه و تحليل با استفاده از نرم افزار 20 (فراواني، درصد فراواني، ميانگين) و آمار استنباطي (ضريب همبستگي اسپيرمن و آزمون من ويتني) انجام گرفت. نتايج: نتايج اين پژوهش بيانگر آن است كه از ميان 230 سرپرست خانوار مورد نظرخواهي، 4 نفر، ميانگين سني / 80 درصد متأهل بودند. متوسط بعد خانوار 61 / 53/5 درصد مرد و 9 45 درصد از / 37 درصد آنها سوادي در حد ابتدايي و كم تر داشتند. همچنين 2 / 43/13 سال و 9 35 درصد به امور كارگري اشتغال دارند. يافته ها نشان / پاسخگويان كشاورز و دامدار بوده و 7 داد متغيرهاي سن و بعد خانوار پاسخگويان هيچ گونه رابطه معني دار با نظر آنها نسبت به عملياتي شدن رهيافت جنگلداري اجتماعي در مديريت جنگل نشان نداد. درحالي كه بين سطح تحصيلات پاسخگويان با نظر آنها نسبت به تأثير رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي، رابطه منفي و معني داري وجود دارد. جوامع محلي باور دارند عضويت در تعاوني و شركت در دوره هاي آموزشي به طور معني دار تأثيرگذاري رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي در مديريت عرصه هاي جنگلي را افزايش ميدهد. با توجه به نتايج به دست آمده از اين پژوهش، رهيافت هاي مشاركتي و اقتصادي جوامع محلي، مهمترين رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي (اولويت 1 و 2) در مديريت عرصه هاي جنگلي منطقه مورد مطالعه بوده است. ضمن اين كه، بر اساس ديدگاه هاي مردم محلي، رهيافت هاي خدماتي و آموزشي نسبت به ساير رهيافت ها در مديريت جنگلها كم ترين تأثير (اولويت 5 و 6) دارند. نتيجه گيري: با توجه به اهميت و جايگاه رهيافت هاي جنگلداري اجتماعي در مديريت طرح هاي جنگلداري، به كارگيري رهيافت هاي اولويت دار مشاركتي جهت حفاظت و اجراي برنامه هاي مديريتي جنگل و رهيافت هاي اقتصادي جهت تقويت منابع درآمدي و معيشتي جوامع محلي جنگل نشين در راستاي كاهش وابستگي معيشتي آنها به جنگلها و هم چنين رهيافت هاي آموزشي جهت بالا بردن سطح دانش و آگاهي آنها و انتقال آن به جوامع روستايي، از ضروريات و راهكارهاي كليدي در مسير دست يافتن به اهداف جنگلداري اجتماعي در مديريت جنگلها است.

Background: Community forestry has been introduced with a new concept in forest management with the participation of rural people as an optimal method for sustainable management of forest lands, which has forced governments and forestry officials to revise their role. In this regard, the present study was purposed to exposure social forestry approaches and its role in managing forestry plans in Golestan province. Materials and Methods: The present study is an applied research in a survey manner. The population of the study consisted of 606 households with approximately 2250 inhabitants from six villages in three forestry plans including Loveh (East of Province), Vatana (West of Province) and Rezaian (middle of Province) forestry plans. Sampling size was determined through the Kerejcie-Morgan’s table including 241 households. In this research, sampling was done randomly and proportionally according to sampling size and proportion of each village population to total statistical population. . Data gathering was done by a researcher-made questionnaire to determine social forestry approaches through 21 individual interview and 9 group interview including natural resources experts and managers and also rural societies based on intensive grouped and mind-storm method. Respondents were asked to express their opinion on the social forestry approaches based on five-choice Likert spectrum (from very low to very high, numerically 1 to 5). In this research, determinthe validity of the questionnaire’s contents was distinguished by expert opinions from natural resources and social sciences. Reliability of the measuring instrument was also assessed by calculating the Cronbach's alpha coefficient. After collecting information, eleven questionnaires were removed due to incomplete information and 230 questionnaires were used for analysis. After collecting and categorizing data, analysis was performed using SPSS20 in the form of descriptive and presumption statistics. Results: Results showed that among 230 respondents household, 53.5 percent was men, 80.9 percent was married, with characteristics of 4.61 people household dimension, 43.13 year mean age, 37.9 percent with primary and without education. Also, 45.2 percent of respondents were farmer and animal keeper and 35.7 percent were workers. Results showed there was no meaningful relationship between age and number of household members of respondents with their view about the operation of social forestry approaches in forestry plans. Meanwhile, there is a negative correlation between the levels of education of respondents with their views on social forestry approaches. Rural societies believe that being as a community member and participating to Education workshop can increase the effect of social forestry approaches on managing forestry plans. On the basis of the results of this research, people participation and economical approaches were the most important (priorities 1 and 2) according to rural society’s view while servicing and educational approaches were the lowest important (priorities 5 and 6) in affecting on forest management performance. Conclusion: In attention to importance and situation of social forestry approaches, it is necessary to apply participating approach for forest conservation and forestry implementation and economical approach for increasing income resources and welfare of rural society for reducing their dependency to forest. Also, educational approaches are important to enhance rural society’s knowledge to access to social forestry goals in managing forest.