تحول در مسئوليت مدني پزشك : بازگشت افراطي به نظريۀ تقصير

Evolution of the Physician Civil Liability: An extreme return to the fault theory

اعتقاد عمومي حقوق‌دانان همواره بر اين بوده كه نبايد پزشك را كه از سر حسن‌نيت و خيرخواهي به درمان دست مي‌زند ضامن هرگونه تلف و خسارت بدني بيمار دانست و پزشك فقط در صورت تقصير ضامن جبران زيان‌هاي وارد بر بيمار برشمرده شده است. اما مشهور فقيهان با اين باور موافقت نداشته و اعمال پزشكي را در حكم جنايت شبيه عمد برشمرده‌اند. قانون مجازات اسلامي مصوب 1370، با پذيرش ديدگاه غالب فقهي، پزشك را مطلقاً ضامن زيان‌هايي دانست كه به سبب مداوا بر بيمار تحميل مي‌شود. از همان زمان، اين حكم با نقد گسترده مواجه شد و ابزار «اخذ برائت» هم نتوانست جامعۀ پزشكي و حقوقي را قانع سازد. واكنش منفي جامعۀ پزشكي و حقوقي به اين مقرره در جريان تدوين و تصويب قانون مجازات اسلامي مصوب 1392 رخ نمود. قانون اخير، ركن «تقصير» را نيز بر مباني اثبات مسئوليت مدني پزشك افزود. در نتيجه، امروزه ديگر پزشك مسئول از پيش تعيين‌شدۀ زيان‌هاي احتمالي بر بيمار قلمداد نمي‌شود و اثبات تقصير ضرورت دارد. همچنين اخذ برائت از جايگاه يگانۀ قبلي خويش فرو افتاده و با تفسير منطقي قانون جديد مي‌توان دريافت كه ديگر هيچ اهميت عملي ندارد. در اين مقاله، با قياس حكم قانون فعلي مجازات اسلامي با قوانين سابق بر آن، تحول صورت‌گرفته دربارۀ مسئوليت مدني پزشك ارزيابي مي‌شود. بدين منظور از مطالعۀ تطبيقي، ديدگاه علما و نويسندگان حقوقي و تفسير منطقي قانون بهره‌گيري شده است.

It has always been a common legal idea that a physician shouldn’t be liable of patients’ corporal loss made without any fault. Doctor’s liability is rationally restricted by his abilities and therefore, he should not be considered responsible for those injuries made without his fault. But most Shiite jurists reject this belief. They account physician’s treatments as quasi-intentional crime and as the result, impose absolute liability on doctors. The Islamic criminal law approved by 1992, accepted the second view and lead to serious criticism of the legal society. As the reaction of this regulation, the new Islamic criminal law which is passed by 2012 has chosen a totally different approach. Now, it is necessary to prove medical fault in order to win a lawsuit against a physician. “Fault” has become a pillar in medical liability and even without any “clearance”. No one could take a malpractice action to the court successfully but through proof of medical fault. This article aims at evaluating the new law and then, determines the final position of Iranian legal system regarding medical liability.