تحليل تطبيقي قاعده ي«قبح عقاب بلا بيان» و اصلِ «جهل به قانون رافع مسئوليت نيست»از منظر فقه و حقوق اماميه

A Comparative Analysis of the Rule of “Indecency of Punishment without Indictment” and the Principle of “Nescience of the law Does Not Absolve Responsibility” in the View of Imamiyeh Jurisprudence

قاعده ­ي «قبح عقاب بلا بيان» و اصل «جهلِ به قانون رافع مسئوليت نيست» يكي از قواعد و اصول مسلّم در فقه اماميه وحقوق كيفري است، با توجه به اينكه در نگاه اوليه ظاهراً بين اطلاق قاعده و اطلاق اصل، تعارض وجود دارد، اين مقاله در صدد پاسخ به اين پرسش برآمده كه آيا اصل و قاعده با يكديگر متعارضند؟ رابطه­ اي بين اين دو چيست؟ نگارندگان با تحليل مستدل واژه­ هاي كليدي و مفاد قاعده و اصل، به اين نتيجه رسيده­ اند كه برخلاف اصل كه تخصيص بردار است؛ قاعده عقلي و آبي از تخصيص است. همچنين با تفسير موسّع از بيان و مضيّق نمودن دامنه عدم البيان، اثبات وجوب تعلّم احكام و قوانين مبتلابه، خارج دانستن مسئوليت­ هاي غير كيفري از شموليت قاعده، عدم رافعيت جهل نسبت به مسئوليت­ هاي غير كيفري به طور مطلق و اثبات رافعيت جهل نسبت به مسئوليت كيفري در برخي موارد و... تحليلي از رابطه بين قاعده و اصل ارائه نموده. وثابت شده كه در صورت تعارض بين مصاديق مشترك قاعده و اصل، قاعده بر اصل حاكم است و در صورت اثبات عدم البيان جهل به حكم و قانون رافع مسئوليت است. البته به استثناي مسئوليت هاي مدني و ضمان هاي غير كيفري.

The Rule of “Indecency of Punishment without issuing Indictment” and the Principle of Nescience of the Rule Does Not Absolve Responsibility” are among certain rules and principles in Imamiyeh jurisprudence and penal law. Since the application of this rule as well as its principles seem contradictory, the current research is an attempt to investigate whether the rule and the principles are contradictory or not, and then shed light on the possible relationship between them. Delving into the content of the rule and the principle, and analytical reasoning, it is concluded that unlike the principle which is subject to possible exceptions, the rule is rational and far from submission to any exception. Furthermore, studying the interpretations on the boundaries of issued and not-issued indictment, proving the necessity of instructing necessary laws and regulations, excluding non-penal responsibilities from the inclusion of the rule and analyzing the relationship between the rule and the principle, the result of the current research has shown that in the case of contradiction between them, the rule is preferred over the principles and when it is established that the indictment is not issued, nescience about the rule removes responsibility, save civil responsibilities and non-penal commitments.