دال مركزي در گفتمان سربداران خراسان؛ تحليل گفتمان نامه شيخ حسن جوري به امير محمّدبيك (بر پايه نظريه لاك‌لائو و موفه)

نهضت سربداران خراسان (737هـ. ق. ـ 783هـ. ق.) مهم ترين نهضت آزادي بخش ايران در قرن هشتم است. تزلزل و ناپايداري اين دولت مستعجل و فراز و فرودهاي ايدئولوژيك آن سؤال‌هاي بزرگي را پيش روي محققان قرار داده است. گفتمان اين نهضت، مانند همه گفتمان هاي سياسي ـ اجتماعي، داراي دو مرحله غيرِمستقر (پيش از استقرار حكومت) و مستقر (پس از استقرار حكومت) است. در اين مقاله تلاش شده است نامه شيخ حسن جوري به امير محمّد بيك، برادر ارغون شاه، به عنوان يكي از مهم ترين اسناد گفتمان غيرِمستقر سربه داران، تحليل و به برخي از پرسش هاي بالا از جمله تأثير شرايط مكاني و زماني در اين جنبش، مفاهيم سياسي و مذهبي آن و عامل وحدت بخش به نيروهاي پراكنده مردمي، ذيل يك گفتمان واحد پاسخ داده شود. براي پاسخ به اين پرسش ها از شيوه تحليل گفتمان لاك‌لائو و موفه بهره خواهيم برد كه در آن هم، مفاهيم يك گفتمان، مانند جابه جايي دال ها، سوژه سياسي، اسطوره و تصور اجتماعي، قابليت دسترسي و اعتبار، غيريت و حاشيه راني، دال هاي خالي و هژموني، حول محور دال مركزي شكل مي گيرند. پس از بررسي ها روشن مي شود كه در گفتمان غيرِمستقر سربداران، دال هاي مركزي، ظلم ستيزي و برابري جويي هستند. شيخ خليفه و شيخ حسن جوري، به عنوان مهم ترين شخصيت هاي اين گفتمان، با تكيه بر گفتمان هاي تشيع و تصوف، اسطوره اي مبتني بر ظلم ستيزي شيعيانه و برابري جويي عارفانه خلق كردند و آن را به تصور اجتماعي تبديل نمودند. بقيه مفاهيم اين گفتمان نيز، حول همين دال هاي مركزي، متمركز مي شوند. در خلال مقاله علاوه بر اين نامه، از منابع و اسناد تاريخي ديگر نيز در جهت تحليلي شامل، استفاده شده است.