خوانش مفاهيم اخلاقي نهج‌البلاغه با تكيه بر استلزام ارتباطي

توجه به مقوله هاي غير زباني در پژوهش هاي حوزۀ زبان شناسي، از جمله كاربردشناسي از اهميت بسياري برخوردار است. در نظر گرفتن بافت و سياق و عنصر انساني همراه با روابط بينافردي در تحليل متون موجبِ دست‌يابي به معاني پنهان و ناگفته هايي مي شود كه اگر چه ظاهراً در كلام مطرح نشده اند، اما جزء جدايي ناپذير آن به شمار مي روند. اين ناگفته ها و معاني ضمني كه «استلزام ارتباطي» ناميده مي شود، در پي نقض اصول همكاري گرايس (Grice, 1975) به دست مي‌آيد. مقاله پيش رو، كوشيده با روش توصيفي تحليلي و با خوانش كاربردشناختي، استلزام ارتباطي و معاني تلويحي و ضمني را در دو حوزۀ اخلاقي آفات زبان و احسان و نيكي در نهج البلاغه مورد بررسي قرار دهد، تا از اين رهگذر به فهم و تفسير دقيق تري از آن ها دست يابد. براي انجام اين پژوهش، 71 پاره گفته با موضوع آفات زبان و احسان و نيكي انتخاب شد و مورد بررسي و تحليل قرار گرفت. برآيند پژوهش نشان داد كه امام (ع) با بينشي عميق و به مقتضاي موقعيت و شرايط، بيشتر از واژه‌ها و تعبيرهايي بهره برده اند كه زيرمجموعۀ استلزام سنج ه اي و عمومي قرار دارد كه دو نوع مهم از انواع استلزام به شمار مي‌آيند. در پاره‌گفته‌هاي بررسي شده، فزونيِ استلزام سنج ه اي بر تعيين منزلت و جايگاه مفاهيم مورد نظر اشاره مي كند و استلزام عمومي بر ميزان اهميتِ محتواي كلام  دلالت دارد. از ميان ويژگي هاي استلزام نيز اين يافته به دست آمد كه حذف نكردن استلزام، نشان گر ثبات عقيده و موضع امام علي(ع) در مفاهيم اخلاقي ياد شده‌است و تغيير ظاهري پاره‌گفته‌ها، ناشي از تناسب كلام با موقعيت هاي گوناگون است.